NB Volg bij aanwijzingen voor misbruik altijd de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, vraag advies aan Centrum Seksueel Geweld, dat gespecialiseerd is in hulp na seksuele delicten, of aan de politie.

• Reageer neutraal. Laat niet merken dat je boos bent op de pleger en kijk niet verdrietig.

• Kap het gesprek niet af en zeg geen dingen als: ‘Dat kun je beter niet aan mij vertellen’, of: ‘Wacht, ik roep mijn leidinggevende erbij’.

• Stel geen inhoudelijke vragen over het eventuele seksueel misbruik i.v.m. de betrouwbaarheid van eventueel politieonderzoek.

• Stel geen gesloten of suggestieve vragen. (‘Was je bang?’, ‘Was het in de avond?’)

• Maak geen complimenten, want daarmee kun je een kind aanzetten tot overdrijven.

• Laat het kind vrijuit zijn verhaal vertellen.

• Stel alleen open vragen. (‘O? Vertel me daar eens alles over?’)

• Spiegel door te herhalen wat het kind zegt. (‘Je vindt jezelf stom.’)

• Respecteer het als een kind niet meer wil vertellen.

• Beloof een kind nooit dat je het aan niemand zal doorvertellen. Zeg wel: ‘O, vertel eens? Ik mag dat niet doorvertellen want…?’

• Neem zoveel mogelijk de woorden van het kind over en gebruik geen woorden die het zelf niet gebruikt.

Uit onderzoek blijkt dat de reactie van de omgeving vaak traumatiserender is dan het misbruik zelf. Jouw reactie is daarom ontzettend belangrijk.

‘Het verhoor dient het strafrechtelijk onderzoek, waarheidsvinding is bij ons de hoofdzaak. Wij zijn neutraal: het kan ook allemaal een misverstand blijken te zijn. Werk je in de hulpverlening, dan is dat anders. Je hoeft geen absolute duidelijkheid te hebben over de feiten, maar bent meer gericht op gedachten en emoties en hoeft niet - zoals ik - het verhaal te verifiëren, te falsificeren en plegers op te sporen.

Onze verhoorkamer is een soort gezellige huiskamer, die we gebruiken voor verhoren van kinderen of mensen met een licht verstandelijke beperking. We willen voor kinderen een prettige sfeer creëren. In Nederland zijn we daar, vergeleken met andere landen, heel ver mee. Het welzijn van het kind staat voorop. We hebben geen kamer met spiegelraam zoals je in films ziet.

Ik toets altijd of het kind zijn verhaal echt wil vertellen, of het begrijpt wat dat betekent en of het daartoe ook in staat is. Het laatste wat je wilt, is dat je het kind onder dwang laat vertellen, waarna zijn getuigenis in de rechtbank misschien geen stand houdt.’

‘Neem zoveel mogelijk de woorden van het kind over en gebruik geen woorden die het niet gebruikt. Als een kind naar beneden wijzend ‘hier’ zegt, moet jij niet zeggen: “O, bedoel je je piemel?” Inmiddels heb ik de meest uiteenlopende woorden voor geslachtsdelen voorbij zien komen; die neem ik over. Maar als professional kun je je het beste bij luisteren houden, zodat de ander vrijuit kan vertellen.

Toen Iva Bicanic en ik het boek Charlie schreven over wat het seksueel misbruik met een kind doet, hebben we ter voorbereiding een vragenlijst online gezet. Daarin vroegen we seksueel misbruikte kinderen hoe zij het misbruik destijds noemden. Zij hadden het over “friemelen”, “privé” en vooral “aanzitten”.

Kinderen hebben bij seksuele handelingen vaak nog weinig associaties met seks. Ze kunnen er soms heel vrolijk, speels of plastisch over vertellen. Een kind dat zegt: “Ik moest likken aan een piemel”, weet niets van de seksuele connotaties. Wel vinden ze het raar om te likken aan iets waar plas uit komt. Vaak formuleren ze het misbruik heel direct.’

‘Zoals Iva Bicanic (directeur van Landelijk Centrum Seksueel Geweld, red.) zegt: zie het als een cadeau of compliment dat een kind - soms na jaren wachten - besluit om jou in vertrouwen te nemen.

Het beste is om open vragen te stellen, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, zodat het kind vrijuit kan vertellen. Als het een seksuele handeling beschrijft, zeg dan: “O? Vertel me daar eens alles over?” Daar beïnvloed je het kind niet mee, je vraagt alleen om informatie. Een kind denkt dan: hé, ik mag vertellen. Als het kind uitverteld is, zeg je: dankjewel dat je het verteld hebt, ga nu maar lekker spelen.

Ik spiegel veel. Als een kind zegt dat het zichzelf zo stom vindt, herhaal ik dat. Dan begrijpt een kind dat er naar hem geluisterd wordt.’

‘Dat moet je respecteren. In de meeste gevallen, zo’n 85 procent, is de pleger een bekende. Een opa, coach, buurman of familielid; iemand voor wie het kind liefde of genegenheid voelt of die het vertrouwt. En die pleger heeft vaak gezegd: “Dit is ons geheimpje”, “Papa en mama worden heel boos en verdrietig als je dit vertelt”, of: “Dan gaan we allebei naar de gevangenis”.

Soms willen kinderen eerst dat je belooft het aan niemand door te vertellen. Dat kun je nooit zomaar beloven. Wat je wel kunt zeggen, is: “O, vertel eens? Ik mag dat niet doorvertellen want…?” Het is belangrijk om te kijken waar die angst vandaan komt. Omdat je serieus reageert, zal een kind je soms alsnog in vertrouwen nemen. Je kunt ook zeggen: “Ik weet natuurlijk niet wat je wilt vertellen en ik wil je graag op jouw manier helpen, maar ik kan niet beloven dat ik het niet aan iemand vertel.” Als een kind het op dat moment niet aandurft, weet het je misschien in de toekomst wél te vinden.

Sommige kinderen vertellen de dag na het misbruik over wat er gebeurd is, een ander loopt ermee rond tot hij volwassen is en een derde vertelt het nooit iemand.’

‘Dat hangt ervan af. Als er duidelijk sprake is van misbruik, moet je acuut hulp inschakelen. Maar soms is het niet meteen helder. Misschien zegt een kind dat zijn papa weleens aan zijn plasser zit, maar blijkt het om iets onschuldigs als het aanbrengen van een zalfje te gaan. Door goed te luisteren, kun je een betrouwbare inschatting maken. Professionals kunnen altijd Centrum Seksueel Geweld bellen voor advies, of de politie.’

‘Stel geen inhoudelijke vragen over het eventuele seksueel misbruik. Kinderen tot 12 jaar hebben de neiging om te pleasen. Zeker bij een leerkracht, politieagent of arts willen ze het graag goed doen. Ze kunnen dingen zeggen waarvan ze denken dat jij ze wilt horen. Als je bijvoorbeeld vraagt naar de kleur van de trui van de pleger, zullen ze misschien zeggen dat die rood was - terwijl die geen trui aanhad. Een kind moet in volledige vrijheid zijn verklaring afleggen.

Suggestieve vragen zijn ook uit den boze. Wanneer je later de politie belt, moet je kunnen zeggen: ik heb dit en dat gehoord, maar geen inhoudelijke vragen gesteld. Anders kan dat onduidelijkheid oproepen over de betrouwbaarheid van het verhaal.

Het is daarnaast belangrijk om complimenten te vermijden. Niet halverwege het verhaal zeggen: wat stoer dat je me dit vertelt, is er nog meer gebeurd met die buurman? Vooral kinderen die thuis zelden een complimentje krijgen, zullen er dan misschien een schepje bovenop doen. Je hoeft een kind niet op die manier gerust te stellen.’

‘Professionals hebben vaak last van handelingsverlegenheid en kunnen geschrokken en ongemakkelijk reageren op een onthulling. Als zij boos of verdrietig kijken, gaan stotteren of het verhaal afkappen uit angst verkeerd te reageren, kan het kind denken: zie je, het is echt niet goed wat ik heb gedaan, ik zeg niks meer. Uit angst het verkeerde te zeggen, dóén professionals het dan ook verkeerd.

Seksueel misbruik is een van de heftigste gebeurtenissen die een kind kan meemaken, dus daar moet je omzichtig mee omgaan. Uit onderzoek weten we dat de reactie van de omgeving vaak traumatiserender is dan het misbruik zelf. Jouw reactie is daarom ontzettend belangrijk.

Ik kan me goed voorstellen dat je in eerste instantie schrikt. Maar een kind heeft soms jaren met dat geheim rondgelopen en heeft niet van de ene op de andere dag besloten erover te vertellen. Als jij dan enigszins paniekerig “dat kun je beter niet aan mij vertellen", of: “wacht, ik roep mijn leidinggevende erbij” zegt, kan het kind denken: shit, zie je wel. Ik heb iets verkeerd gedaan.’

Hoe reageer je goed op een onthulling van seksueel misbruik? Veel professionals zijn bang om in een gesprek met het kind iets verkeerds te zeggen. Pieter Melsen, zedenrechercheur en schrijver van kinderboeken over seksueel misbruik: ‘Laat het kind vertellen.’