• Lees meer over het Veer- & Leerkracht-traject en de Hele-schoolbenadering op deze website.

‘Wauw, jij bent zo sterk als een boom, goed zo!’ Gymleraar Noh Berket duwt zacht tegen een klein jongentje met een stoer voetbalshirt aan. Een klasgenootje - haren in een mooie knot - kijkt rond, wat doet de rest? Ze is nét 4 en dit is haar tweede dag op school. Armen breed, benen gespreid. Veel serieuze koppies. ‘Adem in, adem uit.’ Voor Erdem (4) is dit nog iets te veel rust en stilte. Hij blijft liever wiebelen.

Dit is de Nicolaasschool (RVKO) in Delfshaven, Rotterdam. Een wijk met veel armoede, schulden, eenzaamheid en werkloosheid. De sociale problemen wandelen de school binnen. Sinds 2016 werkt deze grote basisschool - met ruim zevenhonderd leerlingen - vanuit de positieve psychologie. Voormalig schooldirecteur Bernadette Lensen: ‘We krijgen in het onderwijs heel veel op ons bord en daar kunnen we niet altijd veel aan doen. Maar hoe we met al die druk en stress omgaan, dáár hebben we wel invloed op.’

Ze vervolgt lachend: ‘Pas nog moest ik invallen in de bovenbouw en een taaltoets afnemen. Zo, wat gaan we eerst doen?’, vroeg ik aan de klas. ‘Ademhalen, juf,’ zei een leerling meteen.’ 

Vóór corona werden ouders zoveel mogelijk meegenomen in het Leer- & Veerkracht-traject, vertelt ze. ‘Moeders dronken koffie in de ouderkamer en wij verzorgden regelmatig workshops rondom een thema. Dat kan op dit moment helaas niet. We delen nog wel informatie via de schoolapp, maar dat is toch anders. Met ouders moet je echt dingen doen. Natuurlijk bereiken we niet iedereen. Sommige ouders hebben zoveel aan hun hoofd, zij zijn elke dag bezig met overleven.’

Deze reportage is eerder verschenen in Augeo Magazine #26 (januari 2022).

In bijna alle klaslokalen worden de leerlingen omringd door helpende gedachten. ‘Je bent je eigen berg’ staat er op een muurposter in groep 6C. Leerlingen hebben er tekeningetjes bij gemaakt. Hoogzwangere juf Valentina Brunu zet een rustig muziekje op. ‘We gaan netflixen - in ons hoofd. Wie weet nog wat dat is?’ Een paar vingers schieten meteen de lucht in. ‘Dat is wanneer je luistert naar een verhaal en een eigen filmpje in je hoofd maakt,’ vertelt een jongen ernstig. De juf knikt. Door de klas klinkt nu een rustige meditatieve stem die een verhaal over de zee vertelt. De groep is stil. Een meisje legt haar hoofd op tafel.

‘Ik ben er helemaal slaperig van,’ lacht een jongen als de klas is ‘uitgenetflixt’ en weer rechtop zit. ‘Wanneer zouden jullie dit zelf kunnen gebruiken?’, wil juf Valentina weten. ‘Mm, als ik zenuwachtig ben voor een toets?’, antwoordt een lang meisje. Haar buurvrouw knikt: ‘Of wanneer ik ’s avonds niet kan slapen? Of als ik bang ben?’

Verboom gelooft ‘voor honderd procent’ in Leer- & Veerkracht. ‘Zeker in kwetsbare wijken als deze, waar veel kinderen met de gevolgen van armoede te maken hebben en waar veel ouders in de overlevingsstand staan. Juist voor deze kinderen moet school dé plek zijn waar ze gezien worden, leren omgaan met stress en complimenten krijgen.’

En dat is merkbaar, zegt ze. In de klas en thuis. ‘Kinderen begrijpen elkaar vaak niet goed. Woorden leren en kunnen geven aan emoties helpt dan. Je voorkomt er bijvoorbeeld ontploffingen mee op het schoolplein. Ik hoor een kind weleens zeggen: “Druk op je stopknop!”’

In het andere gebouw, verderop in de straat, zit intern begeleider Rianne Verboom. Zij en haar drie collega’s proberen de zorg rondom de leerlingen zo goed mogelijk te regelen. Allesbehalve eenvoudig, want er speelt van alles. ‘We hebben het over kinderen met dyslexie en ADHD, maar ook over ernstige gedragsproblematiek, over ouders die een bril voor hun zoon of dochter niet kunnen betalen, over kinderen waar zorgen over de thuissituatie zijn...’

Een kijkje in klas 3C van juf Nicky Ramp. De kinderen hebben de stoelen net achter elkaar gezet. Tijd voor een korte massage. ‘Je bent de herfst, het gaat waaien,’ zegt de juf. De leerlingen blazen zachtjes. Ze zijn dit duidelijk gewend. ‘Het gaat regenen. Neem de hele rug mee.’

Mindfulness vormt een belangrijk onderdeel van het veerkrachttraject. De leerkrachten worden hierin opgeleid na het basisjaar. Door schoolbreed aandacht te besteden aan alle uitgangspunten van Leer- & Veerkracht, komt het volgens Lensen ‘in het DNA van de school te zitten’. Dit heeft ertoe geleid dat de school in 2021 door de Onderwijsinspectie is uitgeroepen tot excellente school.

‘Pak even je highfive erbij.’ Juf Nicky is bezig met de afsluiting van de les. De leerlingen steken hun hand in de lucht en volgen met een vinger van hun andere hand de contouren in de lucht. Adem in, adem uit. Even weer landen. ’Goed gedaan, jongens!’

Al is Leer- & Veerkracht geen antwoord op álle uitdagingen waar het onderwijs mee te maken heeft, het draagt volgens Lensen wel bij aan een goed fundament waar het leren en het leven van nu en straks op gebouwd kan worden. ‘We hebben hier volgens mij echt goud in handen. Ik gun dit elk kind in Nederland.’

De kindercounsellor die twee dagen per week op school is, merkt volgen Lensen ook veranderingen op. ‘Voordat wij met Leer- & Veerkracht aan de slag gingen, werkte ze met meerdere faalangstgroepjes. Maar leerlingen hebben nu duidelijk minder last van faalangst. Een opvallend resultaat.’

Kinderen met complexe, multiproblematiek blijven natuurlijk, benadrukt Lensen, extra hulp nodig hebben. ‘Maar met name de lichtere problematiek lost zich veel meer binnen de groep op, wat vervolgens een positieve uitwerking heeft op het pedagogisch klimaat.’ Ze haalt een uitspraak van een leerling uit groep 8 aan: ‘We hebben elkaar veel beter leren kennen, de sfeer in onze klas is echt veranderd. Ik durf nu veel meer te zeggen in de klas.’

Het Leer- & Veerkracht-traject kan uiteindelijk ook een positieve invloed hebben op de schoolresultaten. Lensen: ‘Stress blokkeert het leervermogen. Je kunt als leerkracht een geweldige rekenles geven, maar wanneer een leerling vol zorgen zit, is de kans groot hij of zij daar niet veel van meekrijgt. Dus door kinderen te leren met stress om te gaan, ontstaat er meer ruimte voor leren.’

Leer- & Veerkracht wordt gekoppeld aan de bestaande lessen. Zo wordt bijvoorbeeld bij een geschiedenisles de karaktereigenschappen en kwaliteiten van historische figuren besproken. Voor een toets of na een pauze worden ademhalingsoefeningen gedaan. Lensen: ‘De mogelijkheden zijn eindeloos, zeker met de vele kaartsensets, kinderboeken die op de belangrijke thema’s aanwezig zijn.’

Leerkracht Tiffany van Rijsselberg komt haar groep ophalen. Met een vinger op haar lippen fluistert ze: ‘Jongens, op de gang zijn we stil.’ 

Overal in onderbouw hangt Kikker Kees, en hij komt - als pop - langs in de klas. Deze kikker leert kinderen onder meer woorden te geven aan emoties. En de kleuters leren elkaar complimentjes geven en worden uitgeroepen tot de ster van de dag. Dat werkt, ook bij de allerkleinsten. Eén de kleuters begon vorig jaar in de kring ineens openlijk te vertellen over wat hij thuis allemaal meemaakte. Van Rijsselberg: ‘Dat bleek heel heftig en ik was zo bij dat hij zelf begon te praten.’ 

Terug naar de gymles. De leerlingen geven leerkracht Noh nog een boks en gaan in de rij staan. Hij staat al dertien jaar voor de klas en ziet de effecten van het Leer- & Veerkracht-traject. Zo helpen de Rots & water-trainingen die in het traject verweven zijn, de kleutergroepen. ‘Deze kinderen kunnen al veel beter focussen, door het ademhalen worden ze rustiger. Het is heel fijn dat ze dit soort dingen zo jong leren.’

De positieve aanpak heeft Noh zelf ook veel gebracht, zegt hij eerlijk. ‘Ik voetbal en ik kon voorheen nog weleens boos worden op een tegenstander. Door dit traject heb ik dat veel minder, ik ga nu echt anders met emoties om. Het zou eigenlijk ook bij sportverenigingen moeten worden aangeboden.’ 

De inzichten uit Leer- & Veerkracht versterken de veerkracht van leerlingen, maar ook dat van de leerkrachten. Investeren in welbevinden doet iedereen goed, is het uitgangspunt van het traject. Ook kennis over het menselijke brein zorgt vaak voor échte eyeopeners, zegt Lensen. ‘Ik voelde zelf bijvoorbeeld weleens ergernis wanneer een ouder het schoolgeld niet betaalde maar wel geld had voor nieuwe nagels of een gouden tand. Nu ik veel meer weet over de gevolgen van toxische stress - mensen zitten dan vooral in de korte-termijn-beloning-modus - begrijp ik dat beter.’

De leerkrachten hadden het volgens Lensen steeds vaker over de gedragsproblemen en stress bij leerlingen en het team zelf worstelde ook met groeiende werkdruk. In 2015 liet de directie zich drie dagen onderdompelen in de positieve psychologie. De trainingen werden gegeven door Rinka van Zundert, verbonden aan de Radboud Universiteit en grondlegger van Leer- & Veerkracht. Lensen: ‘We werden enorm enthousiast.’ Dat enthousiasme verspreidde zich als een lopend vuurtje door het MT, de intern begeleiders en de leerkrachten. Het team besloot het traject schoolbreed op te pakken. ‘Voor de werkgroep Leer- & Veerkracht meldden 35 collega’s zich aan. Dat zegt heel veel.’

Overal door de school hangen grote posters van Leer- & Veerkracht, zoals het traject heet. Het begon allemaal zo’n acht jaar gelden. Lensen - inmiddels promovenda Onderwijs & mindfulness aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en beleidsadviseur bij de schoolbestuur RVKO - vroeg zich steeds vaker af of ze de leerlingen nog wel het juiste leerden. Lensen: ‘Ik dacht: wat hebben deze kinderen in de toekomst nodig om gezond, gelukkig en succesvol te zijn? In die tijd werd vanuit de wetenschap ook al steeds duidelijker wat stress doet met je brein.’

Bij de Nicolaasschool in Rotterdam ‘wandelen de sociale problemen de school binnen’. Dankzij het traject Leer- & Veerkracht krijgen de kinderen - én leerkrachten - belangrijke tools voor het omgaan met problemen. 

Mindfulness & massage maken weerbaar