Kom uit je hoofd. Op weg naar harmonie tussen denken en voelen van Lisette Thooft.

Dicht bij huis. Hoe steun je een kind na seksueel misbruik? Van Iva Bicanic en Richard Korver.

Ik ken mijn ikken. Ontdek andere kanten van jezelf met Voice Dialogue van Karin Brugman, Judith Budde en Berry Collewijn.

Leestips van Francine Oomen:

Afgelopen najaar verscheen haar nieuwste boek Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel?. Ze schreef het voor de eerste generatie van de lezers van de Hoe overleef ik-reeks: millennials die een enorme innerlijke en maatschappelijke druk voelen om te presteren en die zichzelf daarin dreigen kwijt te raken.

‘Ik was niet van plan om dat boek te schrijven,’ zegt ze. Het begon met een viraal gegaan TikTok-fimpje van een 25-jarige, die Oomen vroeg om een nieuw Hoe overleef ik-boek, maar dan over de periode na het studeren. Daarna ontving Oomen meer dan vierduizend mails van 20’ers en 30’ers die dat ook wilden. Met tientallen ging ze in gesprek en maakte daar een podcast van. Veel van de jongeren die haar in vertrouwen namen hadden hun problemen nog nooit met hun vrienden of ouders gedeeld. ‘Ik denk dat ze mij deze dingen vertellen omdat ik contact durf te maken met mijn eigen gekwetste, kwetsbare en donkere kanten. En dat ik de tools om te helen die ik ontdekt heb graag deel. Ik luister en stel vragen. Ik ben oprecht geïnteresseerd. Dat zorgt voor verbinding.’

Millennials in de knel

Deze methode werkt alleen als een leerkracht of hulpverlener goed bekend is met Voice Dialogue en zichzelf ook kwetsbaar op durft te stellen, zegt Oomen er nadrukkelijk bij. ‘Iets wat je zelf niet hebt ervaren, kun je ook niet overdragen. Wie contact wil krijgen met de kwetsbare kanten van kinderen of jongeren, moet zelf ook naar binnen durven gaan, en contact maken met de eigen jongere delen.’

Oomen vindt het jammer dat er nog zo weinig aandacht wordt besteed aan zelfonderzoek in de opleidingen van professionals die met kinderen en jongeren werken. ‘Hoe beter je je eigen werk doet, hoe meer je er voor anderen kunt zijn. Anders blijft het bij boekenwijsheid en protocollen uitvoeren.’

Illustratie: Francine Oomen, Hoe overleven we?

Ze legde op school ook uit dat een kind dat pest niet slecht is, maar een déél in zich heeft dat pest. En dat dat deel er is om diegene te helpen zich te handhaven. ‘In Voice Dialogue-taal zeg je niet: jij bent een gemene pestkop. Maar je vraagt: waarom werd jouw Bully ineens wakker? Waar is hij bang voor, wat heeft hij nodig? Het antwoord is bijna altijd: veiligheid, er mogen zijn, gezien en gehoord worden. Deze methode werkt ontschuldigend. Ze zorgt ervoor dat er op een niet reactieve manier over moeilijke dingen gesproken kan worden.’

Daarna gingen de leerlingen zelf aan de slag: de een tekende een knagende rat, de ander een pitbull of een enorme donderwolk. En die kregen namen. ‘Dat leidde tot mooie gesprekken, waarin kinderen hun kwetsbaarheid durfden te laten zien.’

Ontschuldigend

Het basisprincipe van Voice Dialogue is volgens Oomen ook heel goed aan kinderen te leren. ‘Het biedt ze tools om emoties te reguleren en op een andere manier met elkaar om te gaan.’ Ze vertelt over haar gastlessen op een basisschool. Van al haar subs had ze figuurtjes gemaakt. ‘Dat werkte fantastisch. Omdat het een beeldende, niet cognitieve benadering is, pikken kinderen het heel makkelijk op.’

Eerst vertelde ze hoe het bij haar werkt: ‘“Kijk, dit is mijn Zinkende Walvis, die heeft altijd nare, sombere gedachten, waardoor ik me bedrukt en wanhopig voel. En dit is Kloek, mijn lieve innerlijke moeder, die me helpt als ik me naar en oververmoeid voel. En dit is het Groene Monster, die is heel jaloers. Kinderen herkennen dat direct: het is hun taal. “O, maar die heb ik ook!,” riepen ze.’

De taal van kinderen

Door te gaan googelen kwam Francine erachter dat wat zij al tekenend en schrijvend had ontdekt, een erkende methode in de psychologie is: Voice Dialogue. Volgens die methode hebben we verschillende sub-persoonlijkheden of ‘subs’. De sterkste van die ‘ikken’ hebben de touwtjes in handen, de anderen hebben niet veel in de melk te brokkelen. ‘Het gaat over: hoe voorkom je dat je steeds gekaapt wordt door je sterkste subs? Hoe krijg je weer de regie? Zodat ook de verdrongen delen, die vroeger onderdrukt moesten worden, meer ruimte krijgen. Dan ben je in staat patronen te doorbreken.'

Het idee om van haar overlevingsstrategieën personages te maken, ontstond spontaan. ‘Ik ben visueel ingesteld: toen ik de deur openzette, presenteerden ze zich gewoon. Als je ze kunt zien en een naam geeft, is het makkelijker om met ze te praten.’

Volgens Oomen is het de kunst je innerlijke delen te herkennen en erkennen. ‘Ik ben bijvoorbeeld heel lang bezet geweest door Tang, mijn innerlijke slavendrijver, perfectionist en criticus. Als jong kind heb ik geconcludeerd: ik ben niks waard en moet heel hard bewijzen dat ik mag bestaan. Ik was aan Tang overgeleverd. Ik kon niet stoppen met veel te hard werken en kon niet genieten van het resultaat.’

Innerlijke delen

Tijdens de afdaling naar de kelder, die terugkomt in haar boek, kruisen allerlei ‘inwonende’ wezens haar pad: de gezusters Knaag en Knak, experts in zelfverwijt en zelfhaat; Zinkende Walvis, doemdenker en zwartkijker; waakhond Hector, die voorkomt dat mensen te dichtbij komen en Schaamte, de machtigste poortwachter. Uiteindelijk slaagt de ik-figuur erin hen te kalmeren en durft ze de meisjes Twaalf, Dertien en Zestien - die staan voor Oomen zelf op die leeftijden - inclusief hun geheimen eindelijk te bevrijden.

‘Zinkende Walvis, Hector en Schaamte en al die anderen, dat zijn overlevingsstrategieën. Ze ontstaan op jonge leeftijd én zijn overgeërfd. Ze hebben het jonge kind geholpen te overleven en zich zo goed mogelijk te handhaven. Als er in het heden dingen gebeuren die lijken op wat vroeger is gebeurd, reageren ze zoals ze gewend zijn. Met de bijbehorende conclusies. Bijvoorbeeld: ik ben niks waard, ik zal in de steek gelaten worden, tenzij ik…’

De gezusters Knaag en Knak

Het verhaal gaat dus ook over heling. ‘Ik denk dat het belangrijk is dat wat verstoten en opgesloten is naar buiten mag komen, hoe moeilijk dat ook is. Als je dat niet probeert, geef je jouw overlevingsstrategieën, met al hun beperkingen, door aan de volgende generatie. Dan blijft het patroon zich herhalen.’

‘Het gebruik van beelden en metaforen helpt om dingen te begrijpen. En vooral om ze te voelen,’ zegt Oomen. In haar graphic novel graven haar volwassen ‘ik’ en drs. Mol, ‘de psycholoog van de koude grond’ die in haar hoofd woont, steeds dieper in de familiegeschiedenis. Om te ontrafelen hoe de trauma’s in haar familie haar leven hebben beïnvloed. Maar ook om te ontdekken hoe ze de vaak negatieve patronen die na een trauma ontstaan, kan doorbreken.

Graven met drs. Mol

Illustratie: Francine Oomen, Hoe overleven we?

In Hoe overleven we? gebruikt ze vooral beeldtaal. ‘Ik begon te schrijven, maar ik kwam maar niet verder,’ vertelt ze. Ze raakte totaal gefrustreerd. Tot ze op een keer op de bank zat, heel rustig, ogen dicht. ‘Er begon toen een soort film in mijn hoofd te draaien. Ik daalde een trap af, liep een donkere gang met allemaal deuren in, deed er een open en daar stond een woedend kind dat schreeuwde: “Waarom heb je me opgesloten? Je schaamt je voor me, hè?”’ Dit deed Oomen inzien: dit is het spoor dat ik moet volgen, ik moet mijn verhaal in beelden vertellen. ‘Soms zijn traumatische gebeurtenissen niet opgeslagen in een coherent narratief, maar meer in felt sense en beelden.’

Dingen zo helder en eenvoudig mogelijk zeggen, in een taal en vorm die haar lezers direct aanspreken, is wat Oomen in al haar boeken doet. In de Hoe overleef ik-serie verwerkte ze bijvoorbeeld veel e-mails en survivaltips die pubers elkaar geven. ‘Die vorm is ontstaan doordat ik op een niet belerende manier iets wilde doorgeven van wat ik zelf aan wijsheid heb verzameld.’

Beeldtaal

Illustratie: Francine Oomen, Hoe overleven we?

Al met al duurde het zo’n zeven jaar voordat het boek af was. Ze las andere boeken, volgde opleidingen in Voice Dialogue en familieopstellingen en ging in therapie. Regelmatig zat ze vast bij het tekenen en schrijven, omdat haar innerlijke beschermingsbrigade zich te heftig verzette. ‘Laag voor laag moest ik al die beschermers ontmoeten en geruststellen.’

Ook stuitte ze op familieleden die haar openheid te bedreigend vonden. ‘Op het moment dat ik de beerput probeerde te openen, was er nog één zus van mijn moeder in leven. Plus een heleboel neven en nichten. Ik zette het beeld dat in onze familie alles koek en ei was op zijn kop. Dat veroorzaakte onrust en boosheid. Begrijpelijk.’ Na het verschijnen van haar boek is het weer doodstil geworden. ‘Jammer, ik had stiekem gehoopt dat het tot toenadering zou leiden.’

Beerput

In haar boeken maakt ze graag levensvragen van jongeren en volwassenen toegankelijk en behapbaar. Zodat het taboe doorbroken wordt en erover gepraat kan worden. Een hele generatie pubers groeide op met haar Hoe overleef ik-boeken. Van die serie - over de eerste zoen, lastige ouders, vriendschap, eenzaamheid en andere kwesties in het puberleven - werden ruim drie miljoen exemplaren verkocht.

Voor de graphic novel Hoe overleven we? die in 2021 verscheen, dook Oomen in haar eigen geschiedenis. Startpunt: hoe ze er op haar moeders sterfbed achter komt dat die als jong meisje seksueel misbruikt is. Net als Oomen zelf, op ongeveer dezelfde leeftijd.

‘De meeste mensen hebben er nog weinig notie van hoe trauma’s van generatie op generatie worden doorgegeven,’ zegt Oomen. ‘Ik wilde dat zwijgen doorbreken. Dat kan eigenlijk alleen door zelf het goede voorbeeld te geven. Maar dit boek bleek het moeilijkste dat ik ooit heb gemaakt. Schaamte, een van mijn innerlijke beschermers, wilde niet dat wat ik een leven lang verstopt had, in beeld gebracht werd.’

Op scholen vertellen pubers haar dingen die ze aan niemand anders vertellen. Doordat ze zélf ook contact maakt met haar kwetsbare en donkere kanten. Francine Oomen: ‘Hoe beter je je eigen werk doet, hoe meer je er voor anderen kunt zijn.’

‘Durf zelf ook naar binnen te gaan’

Illustratie: Francine Oomen, Hoe overleven we?