Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Haar hele jeugd woonde ze in jeugdzorginstellingen. Daarna werkte ze er 13 jaar als hulpverlener. In beide situaties kreeg ze te maken met geweld, misbruik en machtswellust. Sunita Biharie (32) over de commissie-Samson: ‘Er gaat een beerput open, maar ik voorzie dat die ook weer snel gesloten wordt.’

Als het over de veiligheid van jongeren in de jeugdzorg gaat wordt ze even stil. Ze denkt na en zegt dan op besliste toon: ‘Ik vind dat alle jeugdgevangenissen en gesloten jeugdzorginstellingen dicht moeten. Het is daar niet veilig. ’

Sunita spreekt uit ervaring. Ze is 3 jaar als ze uit huis wordt geplaatst. Haar vader, die alcoholist is, mishandelt en misbruikt Sunita, haar oudere zus en hun moeder. Wat volgt is een lange gang van tehuis naar pleeggezin, crisisopvang, internaten, een time-out project en een gesloten justitiële jeugdinrichting.

Kwestie van overleven

Ze krijgt te maken met machtsmisbruik, mishandeling en seksueel misbruik. Volgens Sunita ontkomt geen enkele jongere die in een tehuis of internaat opgroeit aan mishandeling binnen de instelling. ‘Het is een kwestie van overleven. Alles is gericht op beheersen en controleren. Het probleem is dat jongeren in een instelling helemaal zijn afgesneden van de rest van de wereld.’

‘In isolement ontstaat er gemakkelijk een angstaanjagende wereld, waar jongeren onderling vechten voor een plekje in de rangorde. Groepsleiding en staf zijn vooral bezig met het grip krijgen op de jongeren. Iedereen is eigenlijk bang voor elkaar, niemand is zichzelf, niemand is te vertrouwen.’

IJskoningin

Volgens Sunita is het moeilijk om binnen de jeugdzorg met je vermoedens van misbruik of mishandeling naar buiten te komen. ‘Een veilige situatie creëren in de groep en binnen de organisatie is een voorwaarde voor jongeren om te kunnen praten over seksueel misbruik of mishandeling. Als je angstig bent, trek je echt niet je mond open. Dan ben je van buiten een ‘ijskoningin’, maar van binnen.’

Verkeerde motivatie

Sunita is nu 32 jaar en het gaat goed met haar. Ze is moeder van twee kinderen en woont samen met haar vriend. ‘Helemaal gesetteld’, vertelt ze. ‘Dus dat geeft aan dat het goed gaat.’ Maar daar is een lange weg aan voorafgegaan van 28 jaar in de jeugdhulpverlening: vijftien jaar als ‘cliënt’, 13 jaar als hulpverlener.

‘Achteraf gezien ben ik met de verkeerde motivatie frustraties over de hulpverlening dat werk gaan doen. Ik wilde de boel veranderen, maar liep alleen maar aan tegen dezelfde dingen die ik als cliënt had gezien. Mensen die op macht uit zijn, en geen zelfreflectie hebben. Seksueel misbruik, doofpotaffaires. Mijn collega’s waren nog gekker dan de cliënten zelf.’

Onverwerkte emoties

2 jaar geleden barstte de bom. Slecht nieuws over de ware toedracht van het overlijden van haar moeder leidde tot een post traumatische stressstoornis. ‘Ik heb het op mijn werk kunnen volhouden zolang het privé goed ging. Maar toen ik dat zware nieuws over mijn moeder hoorde, ging het mis. Onverwerkte emoties uit mijn jeugd, frustraties op mijn werk, alles kwam naar boven.’

Haar vroegste herinnering in de jeugdzorg is uit het eerste tehuis waar ze werd geplaatst: De Koperwiek. Sunita verblijft van haar derde tot haar zesde jaar in de Koperwiek en is daar seksueel misbruikt door oudere jongens binnen het tehuis.

Seksuele spelletjes

De leiding greep niet in en in Sunita’s herinnering keek men zelfs toe hoe het gebeurde. ‘Maar ik was nog erg klein en ik weet niet zeker of mijn herinnering de dingen niet heeft gekleurd. Wel weet ik zeker dat oudere jongens seksuele spelletjes met mij deden.’

Op haar zesde jaar wordt Sunita in een pleeggezin geplaatst. Het is een heel christelijk gezin. ‘Ik weet dat mijn voogd tegen de pleegouders zei: “Je moet haar uitdagende gedrag naar mannen gewoon negeren, haar niet op schoot nemen en afstand houden”.’

Geestelijk mishandeld

De pleegouders nemen deze instructie heel letterlijk. Gevolg is dat Sunita geen liefde, geen aandacht en ook geen enkele vrijheid krijgt. ‘Eigenlijk ben ik in die jaren geestelijk mishandeld. Mijn haar werd kort geknipt, ik mocht niks.’ Sunita klaagt over haar situatie bij haar voogd, maar die wimpelt haar klacht weg met: ‘Nee joh, dit zijn goede, christelijke mensen. Ze zijn goed voor je.’

Jeugdinternaat

Ze houdt het niet vol in het pleeggezin en op haar dertiende loopt Sunita weg. Ze komt terecht in de crisisopvang. Daarna wordt ze geplaatst in Zetten (OG Heldringstichting), een jeugdinternaat voor kinderen met ernstige gedragsproblemen.

‘In het begin werd ik erg gepest door andere jongeren. Sommigen zaten daar omdat ze overvallen hadden gepleegd, of erger. Ik was ontzettend bang. Op een dag heb ik gevochten met een ander meisje. En dat won ik! Toen dacht ik: dít is dus wat ik kan.

Keihard vechten

‘Vanaf dat moment ben ik gaan vechten. Iedere nieuweling die binnenkwam op de groep werd eerst door mij in elkaar getrapt. Dat ging er heel extreem aan toe, hoor. Ik sloeg met fietskettingen en zelfs met een hamer. Hoe harder ik anderen onderdrukte, hoe hoger ik klom in de rangorde op de groep. Uiteindelijk noemde iedereen me de ijskoningin.’

Sunita raakt in steeds grotere problemen. Haar gedrag verandert van opstandig in agressief en gewelddadig. ‘De leiding is er nooit voor me geweest. Als ik om hulp vroeg, belandden we vrijwel altijd in een discussie.’

Kleerkast van een man

‘Als ik ook maar iets te hard schreeuwde, drukten ze op een knopje en kwam er een beveiliger, een kleerkast van een man, die me op de grond gooide en me vasthield. Kun je het je voorstellen? Ik was een 13-jarig meisje van 1.60 meter en 40 kilo, en dan word je op de grond gegooid. Dat voelde als mishandeling.’

Als Sunita bijna 15 jaar is, dreigt overplaatsing naar een gesloten justitiële inrichting voor meisjes. Eerst komt ze echter in een Time- Out project terecht, in een gezinssetting. Sunita: ‘Dat waren echt geweldige mensen. Voor het eerst werd ik als een normaal persoon gezien, en van hen kreeg ik liefde en aandacht.’

De rechter beslist

Die maanden in de Time-Out vocht Sunita niet één keer. ‘Dat hoefde niet meer, want er was niemand die mij wilde onderdrukken.’ Na een half jaar beslist de rechter dat Sunita naar het Sophiahuis in Apeldoorn (Rentray) gaat. Ze komt weer terecht in een leefgroep temidden van andere jongeren met gedragsstoornissen en psychiatrische problematiek. En ook hier voelt ze zich niet gezien of gehoord.

‘In het Sophiahuis ben ik een keer door de groepsleider aan mijn haren over de grond gesleurd en de trap op geschopt. Toen heb ik een klacht ingediend. Die is echter nooit bij de klachtencommissie behandeld. En deze groepsleider had al vaker jongeren mishandeld, geschopt of aan de haren getrokken.’

Opluchting

Als ze 16 jaar is, gaat Sunita op kamertraining, om te leren hoe ze zelfstandig kan wonen. Op haar twintigste krijgt zij haar eerste kind. De vader van haar kind is gewelddadig en mishandelt haar. Sunita krijgt hulp van Youth at Risk, waar ze veel steun aan heeft.

Ze verlaat haar vriend. De geboorte van haar eerste kind blijkt een keerpunt te zijn in haar leven. Ze gaat op zichzelf wonen en volgt een opleiding. Ze krijgt een nieuwe vriend, die goed is voor haar en voor haar kind. Samen krijgen ze een tweede kindje.

Behandeling en ondersteuning

Sunita heeft heldere standpunten over wat er in de jeugdzorg verbeterd zou moeten worden: ‘Ik denk dat er een systeem van jeugdzorg moet komen dat veel minder gericht is op macht en onderdrukking, en veel meer op zorg, behandeling en ondersteuning.’

‘Vooral jonge kinderen hebben dat hard nodig. We moeten veel meer een positieve weg inslaan en kinderen of jongeren vragen: “Wat heb jij nu nodig?”. Sunita heeft nooit hulp gehad om haar trauma’s en ervaringen uit haar vroege kindertijd te verwerken. Vervolgens werd ze waar ze ook kwam om haar seksueel uitdagende gedrag veroordeeld.

Te weinig hulp gekregen

Later wapende ze zich met verbaal en fysiek geweld. ‘Maar eigenlijk ben ik altijd een heel bang kind geweest. Ik heb gewoon veel te weinig hulp gekregen om met mijn gevoelens om te gaan.’

Haar PTSS heeft ze uiteindelijk met EMDR overwonnen. Ook besloot ze om de hulpverlening vaarwel te zeggen en een baan te zoeken - nu vanuit een positief gevoel. Ze reist nu het land door als hoofdconducteur. ‘Het is een enorme opluchting om eindelijk tussen normale mensen te zijn.’

Commissie-Samson

Als het rapport van de commissie-Samsom ter sprake komt, volgt een diepe zucht. ‘Het zoveelste rapport waar jongeren uiteindelijk niets aan hebben. Politici die niet uit het “echte leven” komen, maar puur bureaumensen zijn, moeten iets met dit rapport gaan doen. Ik heb daar weinig vertrouwen in. Er zal een beerput opengaan, maar die zal ook snel weer gesloten worden.’

Sunita is op dit moment bezig om haar levensverhaal in boekvorm te gieten.