Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

In deze fase, die begint bij de zwangerschap en loopt tot de geboorte, bereiden ouders zich voor op de komst van hun baby. Je vormt verwachtingen en maakt je voorstellingen van het aanstaande ouderschap.

“Het is allemaal spannend. Hoe gaat het? Lukt het allemaal? Is het niet te zwaar? We moeten het afwachten, je weet het niet. Dat is toch een onzekerheid. Je weet eigenlijk niet zo goed hoe je leven gaat veranderen, slapeloze nachten of geen idee. Dus we zullen zien.”

Voorstellingsfase: van begin zwangerschap tot aan de geboorte.

• De rol van kennis is in deze fase niet te onderschatten. Zo hebben toekomstige ouders kennis nodig over de ‘normale’ gevoelens die bij de zwangerschap en geboorte van het eerste kind horen. Dit stelt hen beter in staat om gevoelsmatige veranderingen te herkennen en te accepteren.
• Toekomstige ouders zetten een aantal belangrijke levensvaardigheden in die een positieve invloed hebben op hun welzijn, zoals: zelfevaluatie, het herkennen en erkennen van individuele verschillen, het kunnen netwerken, het evalueren van de eigen partner, het verzamelen van informatie om verantwoorde besluiten te kunnen nemen, het inzetten van copingvaardigheden, het kunnen omgaan met stress en het kunnen vergelijken met anderen. Dankzij deze levensvaardigheden kunnen zij veranderingen beter accepteren, zich daaraan aanpassen en hun zorgen loslaten. Dat heeft een positieve invloed op hun welzijn.
• Het is belangrijk dat toekomstige ouders beschikken over eigenwaarde, vertrouwen in de eigen rol als ouder en optimisme en dat zij realistische verwachtingen hebben over de verandering van de partnerrelatie na de geboorte van het kind.
• Toekomstige ouders kijken tijdens de zwangerschap terug op hun eigen jeugd en op de rol van hun ouders als opvoeders. Dat geeft handvatten voor het opvoeden van hun kind. Ze weten wat ze zelf prettig vonden in hun jeugd en willen dat ook voor hun eigen kind creëren.
• Toekomstige ouders hebben vooral behoefte aan partnersteun en steun van lotgenoten en ervaringsdeskundigen uit hun naaste omgeving.

De Voedingsfase (Nurturing stage) start bij de geboorte van het kind en eindigt op het moment dat het kind ‘nee’ begint te zeggen. Dit is rond de leeftijd van achttien maanden tot twee jaar. Ouders vergelijken de verwachtingen die ze hadden van het ouderschap met de werkelijke praktijk. Ouders hechten zich aan hun kind en denken na over waar hun prioriteiten liggen.

“Thuis komen en die gestrekte handjes zien en die glimlach, dat is het mooist wat er is.”

“De ongerustheid, het continu zorg geven, het continu omkijken naar iemand. Het continu nadenken of je niet tekortschiet.”

Voedingsfase: van geboorte tot het moment dat kind ‘nee’ gaat zeggen (18 maanden/2 jaar).

• Het geven en ontvangen van onvoorwaardelijke liefde en het kunnen voorzien in de basisbehoefte van het kind geeft ouders in deze fase het gevoel dat ze een goede ouder zijn, wat een positieve ouderschapsbeleving oplevert.
• Het welzijn van ouders wordt in deze fase beïnvloed door: het hebben van positieve gevoelens en een optimistisch beeld, het opbrengen van geduld en het bewaren van innerlijke rust. Ouders leren in deze fase dat het belangrijk is om - als het even tegenzit - een moment van rust in te lassen.
• Ouderschap heeft in deze fase invloed op de status van werk: ouders verhouden zich relaxter tot hun werk en het carrièreperspectief is minder belangrijk geworden.
• Indien ouders een positief beeld hebben van de opvoeding, hebben zij minder last van opvoedingsstress, vertonen zij meer ondersteunend opvoedgedrag en hanteren zij vaker een opvoedstrategie waarin controle gepaard gaat met overleg.
• Een belangrijke factor die bijdraagt aan het welzijn van ouders in deze fase is dat zij de zorg voor het kind soms even kunnen overdragen en een moment voor zichzelf hebben. Een goede band met en hulp van ouders, familie, vrienden en de nabijheid van een sociaal netwerk biedt ouders ondersteuning in het ouderschap.
• Van belang is dat ouders zich voorbereid hebben op de komst van het kind door verwachtingen met de partner te bespreken, een planning te maken en te anticiperen op de veranderingen die een kind met zich meebrengt. Een goede communicatie tussen partners vóór de geboorte van het kind over de wensen en verwachtingen omtrent het delen van verantwoordelijkheden, dragen ertoe bij dat ouders niet voor verrassingen komen te staan en meer op één lijn zitten wat betreft de zorg en opvoeding.
• Flexibiliteit in het werk en het uitblijven van werkdruk leveren een bijdrage in de welzijnsbevordering van ouders in deze fase van het ouderschap.
• Rolmodellen, de eigen opvoeding van ouders en positieve ervaringen met de zorg voor kinderen uit familie- of vriendenkring bieden beschermende factoren in deze fase van het ouderschap.

De Autoriteitsfase (Authority stage) loopt vanaf het moment dat het kind ongeveer twee jaar is totdat het kind de leeftijd van vier/vijf jaar heeft bereikt. In deze fase bepalen ouders hoe autoritair ze zijn binnen de opvoeding van het kind. In deze fase speelt controle een belangrijke rol: in hoeverre ouders controle over het kind hebben of juist een gebrek daaraan. De meeste ouders hebben vooraf al nagedacht over hoe het kind zal zijn en hoe ze hierop als opvoeder zullen inspelen.

“Je hoofd even leeg maken en alles even opzij zetten Ik heb daarna behoefte om weer terug te gaan naar mijn gezin. Je wordt als het ware weer opgeladen.”

“Je hoeft niet altijd een nieuw idee te krijgen, je hebt soms even een bevestiging nodig.”

“Lastig is hoe je in de opvoeding de partner vrij laat en toch ook je eigen visie aan hem kenbaar wilt maken.”

Autoriteitsfase: vanaf het moment dat het kind ongeveer twee jaar is totdat het kind vier/vijf jaar is.

• Ouders gaan in deze fase actief op zoek naar informatie over opvoeding en praktische zaken. Informatie en kennisvergaring komt de ouderschapsbeleving ten goede, met name omdat het ouders bevestiging biedt en (zelf)vertrouwen geeft.
• Een ouder krijgt in deze fase inzicht in wie hij/zij is als ouder.
• Ouders beleven in deze fase vooral plezier aan het feit dat er steeds meer communicatie mogelijk is met het kind en dat ze samen activiteiten kunnen ondernemen. Het zien en meemaken van de ontwikkelingen van het kind dragen bij aan een positieve beleving van het ouderschap.
• In deze fase van het ouderschap ontstaan meer meningsverschillen tussen de ouders. Een goed contact en communicatie tussen ouders/partners is in deze fase cruciaal.
• Deze ouderschapsfase staat voor de meeste ouders in het teken van het vinden van een goede balans tussen de verschillende rollen die de ouder heeft: vader/moeder, partner, werknemer en zichzelf zijn. Goed plannen, tijd indelen en tijd vrijmaken voor deze verschillende rollen is van belang om je goed te (blijven) voelen als ouder.
• Een aantal (levens)vaardigheden heeft in deze fase een positieve invloed op het welzijn van ouders: het opstellen van doelen, het goed kunnen plannen, het kunnen reflecteren/evalueren van eigen handelingen, communiceren en netwerken.
• Steun vanuit de omgeving draagt in hoge mate bij aan het welzijn van ouders. Ouders hebben behoefte aan af en toe een moment voor zichzelf.
• Andere aandachtspunten die bijdragen aan het welzijn van ouders in deze fase: meer nachtrust (of overdag kunnen bijslapen bij verstoorde nachtrust) en contact met andere ouders in dezelfde ouderschapsfase (lotgenoten).
• Deze fase gaat vaak gepaard met zorgen van ouders over hun kind. Doe ik het wel goed als ouder? Gaat het wel goed met mijn kind? Hoe ziet de toekomst van mijn kind eruit? Indien ouders zich minder zorgen (hoeven) maken, draagt dat bij aan een positieve beleving van het ouderschap.
• Meer rust beleven in het ouderschap, (irreële) zorgen en nare gedachtes kunnen loslaten, geduld en kalmte bewaren, meer tijd inruimen voor zichzelf en het loslaten van het willen zijn van ‘de perfecte ouder’ zijn vaardigheden en attitudes die voor ouders van belang zijn in deze fase.
• Ouders in de autoriteitsfase zijn gebaat bij steun uit hun sociale omgeving, bevestiging, geruststelling en vertrouwen.

Deze fase begint rond de tijd dat het kind naar de basisschool gaat tot aan de adolescentieperiode. Ouders denken na over wat voor ouders ze tot dusver zijn geweest. Ze interpreteren hoe ze overkomen op hun kind. Ook interpreteren ze de ontwikkeling van zelfconcepten bij hun kind. Ouders nemen in deze fase beslissingen over hoe ze willen dat hun kind de werkelijkheid interpreteert, hoe ze vragen van hun kind moeten beantwoorden en welke kennis, vaardigheden en waarden ze aan het kind willen overbrengen. Ouders twijfelen aan zichzelf als ouder en aan hun opvoedmethoden als zij ander gedrag verwachten van hun kind dan het in werkelijkheid vertoont.

“Ze worden groter, dus je moet ze klaarstomen voor het groter worden, maar tegelijkertijd wil je ze beschermen tegen dingen buiten jouw deur. Je wilt ze groot laten worden, maar tegelijkertijd wil je ze in je armen houden van: hier is het beschermd en hier is het veilig.”

“Kijk, balans zoeken is een uitdaging! Ik heb regelmatig het gevoel tijd te kort te komen, en zelfs achter de feiten aan te hollen. Dit zal vast wel in meer gezinnen zo zijn. Maar zodra ik me dat realiseer zorg ik ervoor dat ik minder afspraken maak. Mijn thuisbasis is het belangrijkst voor me. Daar moet het goed gaan, en op rolletjes lopen. Als dat zo is, is er vanzelf ruimte voor vrienden, familie en sport.”

Interpretatiefase: vanaf de tijd dat het kind naar de basisschool gaat tot aan de adolescentieperiode.

• Deze fase van het ouderschap wordt vooral gekenmerkt door een groot gevoel van verantwoordelijkheid, keuzes in opvoedstijlen en het overdragen van kennis aan het kind (het perspectief op ‘de wereld’ bieden).
• Het verschil tussen deze en de voorgaande fases is dat het kind nu onafhankelijker is. Ouders zijn bezig een balans te vinden tussen vasthouden en loslaten.
• Belangrijkste vaardigheden die ouders in deze fase nodig hebben: zelfbewustzijn, evenwichtig omgaan met emoties, kunnen omgaan met stress, tijd indelen en plannen, communiceren en luisteren naar je kind, omgaan met conflicten en goed kunnen evalueren (van eigen en andermans gedrag).
• In deze fase komen ouders uitdrukkelijker in contact met andere volwassenen die ook met hun kinderen omgaan. Ouders moeten beslissingen nemen over de omgang met andere ouders, andere kinderen en andere volwassenen die een rol spelen in het leven van hun kind.
• Met name gevoelens als liefde voor het kind, verantwoordelijkheid, blijheid, geluk en trots dragen bij aan het welzijn van ouders in deze fase.
• Ouders evalueren hun ouderschap: ze blikken terug op voorgaande jaren, beoordelen oude beelden/verwachtingen en herzien of maken nieuwe beelden om weer verder te gaan. Een positieve zelfevaluatie levert op dat ouders meer zelfvertrouwen hebben en meer ontspannen zijn in hun ouderschap. (Daarentegen: ouders die een negatief zelfbeeld hebben als ouder kunnen last hebben van schuldgevoelens, wat een verminderd welzijn oplevert).
• De tijd verdelen tussen kinderen, zichzelf, familie, werk en partner blijft een uitdagende taak voor ouders in deze fase. Ouders voelen zich beter als zij - naast de tijd die zij met de kinderen doorbrengen - óók tijd maken voor zichzelf en hun partner.
• In deze fase gaan meer andere mensen zich actiever bezighouden met het kind. Dit vergt van ouders dat zij kunnen omgaan met andere mensen die zich óók een beeld vormen over het kind. Daarnaast gaat het kind zich een eigen oordeel en zelfbeeld vormen. Ouders moeten rekening houden met wat het kind van zichzelf vindt. Actief luisteren, empathie tonen en het (h)erkennen van individuele verschille n is van belang voor ouders.

De fase speelt zich af tijdens de adolescentieperiode van het kind. Deze fase lijkt veel op de autoriteitsfase. Ouders vragen zich af welke regels ze moeten stellen en wat ze toe kunnen staan. Het adolescente kind zoekt naar een eigen identiteit, los van de ouder. Ook zoeken ouders naar een vorm waarin ze het kind kunnen loslaten, maar nog wel kunnen steunen en beschermen.

“Gevoelens van aan de ene kant trots, van wat ze allemaal doen en wie ze dan zijn en dat ze keuzes maken en aan de andere kant ook weleens onzeker van oh, als het allemaal maar goed gaat.”

“Ik maak me wel zorgen over mezelf, over hoe ik dit kan blijven overzien. Of het dan altijd goed zal blijven gaan. Ik denk dat iedereen dat weleens heeft. Als één op de drie stellen uit elkaar gaat, dan zou dat kunnen.”

Interafhankelijkheidsfase: de adolescentieperiode, grofweg van 12 tot 18/20 jaar.

• De grootste invloeden op de beleving van het ouderschap in deze fase zijn de relatie met het kind en de partnerrelatie. Ouders hebben een afnemende controle en invloed op het kind, omdat tieners zelfstandiger en autonomer zijn. Tijdens deze fase wordt een nieuwe autoriteitsverhouding ontwikkeld tussen ouder en kind.
• De partnerrelatie kan in deze fase onder druk komen te staan: één lijn trekken met de partner, de onderlinge afstemming en begrip voor elkaars rol in de opvoeding en in de relatie tot het kind blijken soms een forse uitdaging.
• Belangrijke vaardigheden voor ouders in deze fase zijn: het bieden van emotionele steun aan hun kind, het ontwikkelen van tolerantie voor experimenten, het respecteren van de autonomie van kinderen, het bieden van structuur, het stellen van grenzen, het vervullen van een voorbeeldfunctie, het geven van informatie en uitleg, het reflecteren op de eigen rol als ouder en het aangaan van een meer symmetrische relatie met het kind.
• Het ontwikkelen van technieken om op een adequate, prettige manier met tieners en pubers te communiceren draagt bij aan het positief beleven van ouderschap.
• Ouders zijn in deze fase gebaat bij een goed ontwikkeld ‘ouderlijk bewustzijn’. Dit houdt in dat zij zich bewust zijn van wie zij zijn als ouder en wat het kind van hen kan verwachten. Zij hebben kennis over de ontwikkelingsfasen van het kind en wat dit vraagt van de ouder. Ook hebben zij een goed beeld van het kind: wie is mijn kind, wat kan mijn kind en wat heeft mijn kind nodig?
• Het welzijn van ouders wordt in deze fase sterk bepaald door een goede balans tussen werk en privé. Daarnaast is het geluksgevoel van het kind erg belangrijk. Als het goed gaat met het kind, draagt dit in sterke mate bij aan het welzijn van de ouder.
• Levensvaardigheden als zelfbewustzijn (een realistisch zelfbeeld en zelfvertrouwen), zelfmanagement en relatievaardigheden dragen bij aan een positieve ouderschapsbeleving.
• Ouders krijgen in deze fase vaak juist weer wat meer tijd voor zichzelf, voor elkaar, voor werk of sociale contacten. De fysieke zorgen voor het kind (‘de tropenjaren’) nemen af; deze maken plaats voor een vergrote vorm van aandacht voor en communicatie met het kind.
• De behoefte aan ondersteuning uit de omgeving neemt af. Als ouders informatie nodig hebben, zoeken zij dat op internet. Ook praten ouders met vrienden en ‘lotgenoten’.
• Ouders maken wel gebruik van kennis, maar doen dit het liefst door hun vragen te stellen aan andere ouders of via hun informele netwerk.
• Hoe ouders hun eigen puberteit hebben ervaren en welke beelden zij daarbij hebben is van invloed op de beleving van hun ouderschap in deze fase met eigen puberkinderen.
• De adolescentieperiode is een fase van transitie: natuurlijk voor het kind, maar óók voor de ouders. In tijden van transitie zijn de gedachten van ouders gevuld met beelden en verwachtingen. Als de realiteit niet aan deze beelden beantwoordt, kan dit boosheid of gevoelens van somberheid veroorzaken. Als de verwachtingen wél bewaarheid worden, bezorgt dit ouders gevoelens van voldoening en geluk. Het draagt bij aan een positieve beleving van ouderschap als ouders zich een realistisch beeld vormen over hoe de ontwikkeling van tieners verloopt en als ouders in deze fase het begrijpen van zichzelf (eigen rol/houding) en het begrijpen van de tiener centraal stellen.

Dit is de fase waarin het kind het ouderlijk huis verlaat. Ouders evalueren hoe ze hun ouderlijke rol hebben vervuld. Ze vergelijken de verwachtingen die ze van hun kind hadden met de werkelijkheid. Ouders zoeken naar een nieuwe identiteit voor zichzelf en binnen de relatie met hun kind. Bij de ouderlijke rol horen een aantal complexe taken in deze fase. Dit zijn onder andere zorgzaam zijn, helpen zonder controle-uitoefening en het accepteren van de eigen identiteit van hun volwassen kind.

Meer informatie over dit onderwerp n het Lectoraat Ouderschap en Ouderbegeleiding, vind je op: www.augeo-foundation.nl/initiatieven/lectoraat

Zoals kinderen leren door vallen en opstaan, groeien ook ouders in hun ouderschapsrol. Uit Amerikaans onderzoek kennen we zes stages of parenthood. Hoe beleven ouders deze fasen anno 2014 in Nederland?

AUTEUR: MARJON DONKERS

Studenten van het Lectoraat Ouderschap en Ouderbegeleiding van de Leidse Hogeschool hebben onderzoek gedaan naar ouders en ouderschap in ontwikkeling. TKM-redacteur Marjon Donkers reviewde de scripties. Het lectoraat is opgericht door Augeo en de hogeschool, lector is dr. Carolien Gravesteijn.

De 6 fasen van ouderschap en de scripties:

1. DE VOORSTELLINGSFASE

(IMAGE MAKING STAGE)

2. DE VOEDINGSFASE

(NURTURING STAGE)

3. DE AUTORITEITSFASE

(AUTHORITY STAGE)

4. DE INTERPRETATIEVE FASE

(THE INTERPRETIVE STAGE)

5. DE INTERAFHANKELIJKHEIDSFASE

(THE INTERDEPENDENT STAGE)

6. DE VERTREKFASE

(DEPARTURE STAGE)