Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Het lectoraat is opgericht door Augeo en de Hogeschool Leiden. Psychologe dr. Carolien Gravesteijn is sinds 2012 aangesteld als lector.

U heeft onderzoek gedaan naar de vaardigheden die ouders inzetten en nodig hebben in hun ouderschap. Wat is het belang van dit onderzoek?

‘Vanaf 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor het begeleiden, behandelen en beschermen van de jeugd tot 18 jaar. Op ouders wordt een groot beroep gedaan om de regie van hun leven en dat van hun kinderen in eigen hand te nemen. Om die zelfregie te kunnen nemen, moeten ouders beschikken over een flinke dosis eigen kracht en een stevig sociaal netwerk. Die twee beïnvloeden elkaar: het ervaren van sociale steun maakt een ouder krachtiger en een ouder die zich krachtig voelt, is beter in staat om sociale steun te bieden en vragen.

Maar: de pedagogische, informele netwerken van gezinnen zijn in de loop der jaren verdund. Ook is het minder vanzelfsprekend geworden om je te bekommeren om andere mensen. Bovendien beschikken niet alle ouders over een sociaal netwerk en zijn niet alle ouders voldoende in staat hun netwerk in te zetten - uit schaamte, wantrouwen, sociale angst of het ontbreken van de vaardigheden hiervoor.

Uit onderzoek weten we dat de tevredenheid van ouders over hun opvoeding en competentie het eigen welzijn én dat van hun kind beïnvloedt. De mate van tevredenheid blijkt zelfs sterker samen te hangen met probleemgedrag en de gezondheid van kinderen dan de kindkenmerken en sociaal-economische status van ouders. De vraag is dan: hoe kunnen we ouders versterken?

In ons onderzoek hebben we die vraag als volgt vertaald: Wat vinden ouders van vandaag belangrijke vaardigheden - 21st century skills - om hun eigen regie en sociale kracht te versterken? Weten we namelijk welke competenties zij in de verschillende fasen van hun ouderschap nodig hebben, dan kunnen we ouders in een vroeg stadium de juiste steun te bieden, wat problemen in een later stadium mogelijk voorkomt.’

Hoe beleven Nederlandse ouders hun ouderschap?

‘Het gezinsrapport 2011 van het Sociaal en Cultureel Planbureau schetst een positief beeld: meer dan 95% van zowel moeders als vaders geeft aan tevreden te zijn over de manier waarop de opvoeding verloopt. Zij voelen zich goed in staat om voor een kind te zorgen. Komt het echter aan op de ouderschapsbeleving, dan is het beeld wat minder rooskleurig. De helft van de ondervraagde moeders en iets meer dan de helft van alle vaders geeft aan het ouderschap moeilijker te vinden dan van tevoren gedacht.’

Hoe kunnen we deze ouders ondersteunen?

‘Om te beginnen is het van belang te onderkennen dat ouderschap meer is dan alleen opvoeden. Ouders hebben zo hun eigen zorgen, wensen, problemen en karaktereigenschappen. En: ouders zijn niet alleen actief in het opvoeddomein. Ook de domeinen werk, partnerrelatie, (geestelijke) gezondheid en sociale contacten beïnvloeden hun dagelijkse leven sterk.

Zeer belangrijk is verder dat ouders een realistisch beeld hebben van hun ouderschap. Uit onderzoek blijkt namelijk dat ouders dagelijkse ouderschapsproblemen beter begrijpen en kunnen oplossen als zij een realistisch beeld hebben van de taken en vaardigheden die bij de verschillende fasen van ouderschap horen. Ook steun van hun sociale omgeving helpt daarbij. Een te positief of te negatief beeld en een gebrek aan steun kan leiden tot problemen.

Bekend is dat ouders depressieve gevoelens kunnen ervaren als hun beeld niet overeenkomt met de werkelijkheid. Ook laten studies zien dat kindermishandeling deels veroorzaakt kan worden door het sterk vasthouden aan een beeld dat in conflict is met de realiteit. Deze ouders voelen hevige teleurstelling of woede, omdat hun kind zich niet naar hun verwachting gedraagt, namelijk volwassen en altijd liefdevol. Deze ouders zijn niet of onvoldoende in staat het niet-realistische beeld aan te passen of hun gedrag aan te passen.

Door kennis over ouderschapsvaardigheden over te dragen en ouders waar nodig te ondersteunen bij het vervullen van hun ouderschapsopdrachten, is het mogelijk het welzijn van ouders en daarmee dat van hun kinderen te vergroten.’

Over welke ouderschapsvaardigheden hebben we het?

‘Ouders geven aan zich een vaardige ouder te voelen als het lukt hun ouderschap zo in te richten en uit te voeren dat die hun kind ten goede komt. Denk daarbij aan opvoedvaardigheden als het bieden van veiligheid, het aanmoedigen van zelfstandigheid, positief en adequaat reageren op het kind, het stimuleren van zelfvertrouwen, het bieden van structuur en stabiliteit, het tonen van affectie en het stimuleren van sociaal gedrag. Maar vergeet ook levensvaardigheden als bewust keuzes maken, relativeren, grenzen stellen, loslaten, het uiten van emoties naar de partner, adequaat omgaan met stress en reflecteren niet. Dit zijn vaardigheden die ouders krachtig kunnen maken, wat een positieve invloed heeft op hun zelfregie en samenredzaamheid.’

Wat leert uw onderzoek ons?

‘Van de deelnemende ouders weten we dat zij ouderschap zien als een groot leerproces. Het is belangrijk te weten dat hun gevoel van zekerheid en hun welzijn in de loop van het ouderschapsproces verandert. Dat betekent dat zij hun denken, doen en laten voortdurend aan de verschillende fases moeten aanpassen: hun manier van communiceren, hun omgang met stress, het stukje bij beetje loslaten van hun kind.

Ouders hebben verwachtingen van en ideeën over hun ouderschap, maar zoals gezegd: verwachting en realiteit komen lang niet altijd overeen en de ene fase is de andere niet. Ouders geven aan dat zij graag zouden kunnen anticiperen op het ouderschap. Wat staat me te wachten? Welke ervaringen hebben andere ouders? Een goed beeld van de realiteit kan de tevredenheid over de invulling van het eigen ouderschap vergroten, wat een positief effect heeft op het welzijn van de ouder én dat van het kind.

Tot slot: ouders geven aan dat zij in de loop van hun ouderschap hebben leren inzien dat zij fouten mogen maken, dat de perfecte ouder niet bestaat. Dat inzicht noemen zij de sleutel naar positief ouderschap.’

Vrijwel alle studenten in de sociale, medische en onderwijskundige beroepen komen met ouders te werken. Het lectoraat Ouderschap en Ouderbegeleiding ontwikkelt kennis over ouderschap en de methodiek van ouderbegeleiding en verzorgt onderwijs in verschillende beroepsopleidingen.

Onderzoek naar de ouderschapsvaardigheden

WAT MAAKT OUDERS KRACHTIGE OUDERS?

AUTEUR:

JOLANDA VAN DEN BRAAK