Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

• 1 Hermanns, J. (2008). Het bestrijden van kindermishandeling: Een aanpak die werkt. Nederlands Jeugdinstituut [NJI] & programmaministerie voor Jeugd en Gezin.
• 2 GGD Zuid-Holland West, Zoetermeer. Regionaal Kompas Volksgezondheid, versie 3.0, 25 april 2013. Geraadpleegd op: http://www.regionaalkompas.nl/zuid-holland-west/
• 3 Ouders en hun behoefte aan opvoedondersteuning (NIZW, 2006)
• http://www.expoo.be/sites/default/files/kennisdocument/oudersenhunbehoeftenaanopvoedingsondersteuning.pdf
• 4 Van Zeijl, J., Mesman, J., Van Ijzendoorn, M. H., Bakermans-Kranenburg, M. J., Juffer, F., Stolk, M. N., Koot, H. M., & Alink, L. R. A. (2006). Attachment-based intervention for enhancing sensitive discipline in mothers of 1- to 3-year-old children at risk for externalizing behavior problems: A randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74(6), 994-1005. doi: 10.1037/0022-006X.74.6.994
• 5 Van Doesum, K. T. M. (2005). Versterking van de kwaliteit van de moeder-kind interactie: Een preventieve interventie voor depressieve moeders en hun baby’s. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrie en Klinische Kinderpsychologie (TOKK), 30, 187-198.
• 6 Foolen, N., & Daamen, W. (2013). Wat werkt bij oudertrainingen? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op: http://www.nji.nl/nl/WatWerkt_Oudertrainingen.pdf
• 7 Van Rooijen, K., Berg, T., & Bartelink C.. (2013). Wat werkt bij de aanpak van kindermishandeling? Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op: http://www.nji.nl/nl/(311053)-nji-dossierDownloads-WatWerkt_Kindermishandeling.pdf
• 8 MacMillan, H. L., Wathen, C. N., Barlow, J., Fergusson, D. M., Leventhal, J. M., & Taussig, H. N. (2009). Interventions to prevent child maltreatment and associated impairment. Lancet, 373(9659), 250-266. doi: 10.1016/S0140-6736(08)61708-0
• 9 Ince, D. (2009) Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'Video-feedback Intervention to Promote Positive Parenting and Sensitive Discipline (VIPP-SD)'. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Geraadpleegd op: www.nji.nl/jeugdinterventies
• 10 Van Zeijl, J., Mesman, J., Van Ijzendoorn, M. H., Bakermans-Kranenburg, M. J., Juffer, F., Stolk, M. N., Koot, H. M., & Alink, L. R. A. (2006). Attachment-based intervention for enhancing sensitive discipline in mothers of 1- to 3-year-old children at risk for externalizing behavior problems: A randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74(6), 994-1005. doi: 10.1037/0022-006X.74.6.994
• 11 Kalinauskiene, L., Cekuoliene, D., Van IJzendoorn, M. H., Bakermans-Kranenburg, M. J., Juffer, F., & Kusakovskaja, I. (2009). Supporting insensitive mothers: The Vilnius randomized control trial of video-feedback intervention to promote maternal sensitivity and infant attachment security. Child: Care, Health & Development, 35(5), 613-623. doi: 10.1111/j.1365-2214.2009.00962.x
• 12 Stein, A., Woolley, H., Senior, R., Hertzmann, L., Lovel, M., Lee, J., Cooper, S., . . . & Fairburn, C. G. (2006). Treating disturbances in the relationship between mothers with bulimic eating disorders and their infants: A randomized, controlled trial of video feedback. American Journal of Psychiatry, 163, 899-906. doi: 10.1176/appi.ajp.163.5.899
• 13 Van Doesum, K. T. M. (2005). Versterking van de kwaliteit van de moeder-kind interactie: Een preventieve interventie voor depressieve moeders en hun baby’s. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrie en Klinische Kinderpsychologie (TOKK), 30, 187-198.

‘We kregen het niet meer voor elkaar de kinderen in toom te houden; er was geen rust en regelmaat meer’

Er was veel stress te veel en vader ging over de schreef. Samen met zijn vrouw kreeg hij hulp via het programma 'Home-Start'. Ze hebben twee kinderen van zes en vier jaar oud.

‘Ineens gebeurde het. Ik was moe, gestrest, had hoofdpijn en de kinderen wilden niet luisteren. In een vlaag van woede heb ik een schoolrugzakje naar mijn zoon gegooid. Hij had een bloedende hoofdwond.

We hebben een paar heftige jaren achter de rug. Mijn vrouw kreeg een postnatale depressie na de geboorte van ons jongste kind. Daarna brak een best een zware tijd aan met twee kleine kinderen, die allebei te kampen hebben met een lichte vorm van ADHD. En anderhalf jaar geleden overleed plotseling mijn moeder.

Dat, in combinatie mijn vrouw die het emotioneel zwaar had en mijn stressvolle baan, maakte dat we het niet meer goed voor elkaar kregen de kinderen in toom te houden. Er was geen rust en regelmaat meer. Het liep uit de hand.

Grens overschreden

We zijn direct met ons kind naar het ziekenhuis gegaan. Mijn zoontje werd gehecht en we hebben met de arts gesproken. Ik was enorm geschrokken en emotioneel: ik had een grens overschreden.

De arts die ons hielp hebben we alles verteld. Ik kon er ook moeilijk omheen hoor. Mijn zoontje antwoordde op de vraag van de arts wat er gebeurd was gewoon: “Oh, dat heeft papa gedaan!” De arts toonde begrip en zei wel dat hij alles zou noteren.

Daarna zijn we naar de huisarts gegaan en hebben we uitgelegd wat er gebeurd was. Een collega van mijn vrouw had iets verteld over 'Home-Start', dus dat hebben we toen zelf voorgesteld. De huisarts stond achter het idee daar hulp te vragen.

Vertrouwen

De vrijwilliger van 'Home-Start' heeft veel tips gegeven over hoe we met de kinderen om kunnen gaan. Er is meer regelmaat, ritme en duidelijkheid in huis. Zeker voor drukke kinderen is dat erg belangrijk. De vrijwilliger is er echt voor ons; ze zorgt ervoor dat wij weer het vertrouwen krijgen dat we het zelf kunnen.

Omgeving

De omgeving zou alerter mogen zijn op signalen. Ik werd door mensen om ons heen gewaarschuwd niet mee te gaan naar het ziekenhuis. Dan zou ik een ‘kruisje’ achter mijn naam krijgen. Maar ik wilde per se mee: het ging om ons kind, om de veiligheid van onze kinderen.

Accepteer hulp

Als wij niet aan de bel hadden getrokken en geen programma zoals Homestart hadden gehad? Nou, dan hadden hier stoelen op kinderen kunnen sneuvelen. We zaten allebei dicht op het kookpunt.

In het ziekenhuis wist ik: wat er ook gebeurt, de veiligheid van onze kinderen is het belangrijkste. Als ouder zou je je niet moeten hoeven schamen voor de situatie waarin je zit. Accepteer dat er iets moet gebeuren, want het gaat niet vanzelf over.’

Elize Maris, coördinator Home-Start:

'De laatste tijd zien we steeds meer gezinnen waar sprake is van structurele problemen; chronische ziekten, verstandelijke beperking of psychische problematiek. We kunnen niet al die problemen oplossen, wel kunnen we zorgen dat de ouder(s) sterker staat om die problemen aan te kunnen.

In een gezin hadden we te maken met een agressieve en gokverslaafde vader. De moeder was depressief, angstig en durfde niet meer naar buiten. Hun dochtertje van twee jaar oud werd verwaarloosd; moeder leek niet in staat een band aan te gaan met haar kind.

Als Home-Start vrijwilliger word je aan het gezin gekoppeld en ga je regelmatig langs. Je biedt een luisterend oor, kookt met de moeder en speelt met het kind. Je laat aan de ouders zien hoe je plezier kunt hebben met het kind en wat zij eigenlijk allemaal al kunnen.

Zo ontstaat er langzaamaan meer contact tussen de moeder en het kind. Ook worden er contacten gelegd met familieleden, zowel van de moeder als de vader. De familie biedt een helpende hand en moeder gaat een opleiding volgen.

Na anderhalf jaar staat het gezin weer op de rails. Niet alle problemen zijn opgelost, maar er is een sociaal netwerk en de moeder is uit haar sociaal isolement. Ook is positief contact tussen moeder en kind. Dit is vaak wat Homestart te bieden heeft: er zijn voor het gezin, dingen doen in de praktijk, uitbreiden van het eigen sociaal netwerk rond het gezin, erkenning geven aan de problematiek en de weg wijzen naar hulp.

Wij hebben een signalerende en doorverwijzende functie als het gaat om de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld. Als er sprake is van kindermishandeling bespreken we dit met de ouder(s) en komen we in actie om professionele hulp in te schakelen.

Alle vrijwilligers worden goed getraind in het signaleren en handelen bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. Als een vrijwilliger signalen van kindermishandeling heeft, dan neemt hij contact op met de coördinator Home-Start. Samen wordt bekeken welke hulp er nodig is.

Ik denk zeker dat met in de inzet van Home-Start kindermishandeling voorkómen kan worden. Als ouders meer zelfvertrouwen hebben, kunnen ze stress beter aan en er is minder escalatie.’

• Home-Start ondersteunt ouders bij de opvoeding van hun kinderen.
• Ervaren en getrainde vrijwilligers bieden ondersteuning, praktische hulp en vriendschap aan ouders met ten minste één kind tot 7 jaar.
• De gezinnen geven zélf aan op welke gebieden zij steun wensen: hun vragen staan centraal.
• In 2012 zijn er in Nederland zo’n 2.750 gezinnen, met in totaal 5.775 kinderen ondersteund door ongeveer 2.650 vrijwilligers van Home-Start.

Meer informatie

Home-Start.nl

Uit onderzoek blijkt dat goede opvoedondersteunende interventies in het algemeen de opvoedingsvaardigheden van ouders versterken en dat gedragsproblemen van kinderen afnemen. Het is belangrijk dat deze programma’s vroegtijdig starten in gezinnen met zeer jonge kinderen en wanneer de problemen nog niet uit de hand zijn gelopen en dat ze gericht zijn op risico- én beschermende factoren in gezinnen. Een belangrijk aandachtspunt is het versterken van het sociale netwerk van gezinnen.

Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het effect van oudertrainingen en opvoedprogramma’s op de preventie van kindermishandeling. Wel weten we dat een programma als Videofeedback Intervention to promote Positive Parenting (VIPP), en dan met name de variant voor sensitieve disciplinering (SD), ouders helpt hun kinderen te disciplineren op een invoelende en consistente manier.

Naar de effecten van VIPP-SD hebben twee studies met zeer sterke bewijskracht plaatsgevonden. Hieruit bleken moeders na afloop van de interventie significant meer gebruik te maken van sensitief disciplineren. De kinderen in de interventiegroep toonden na afloop van de interventie minder probleemgedrag dan de controlegroep en conflicten in het gezin namen af.

Een ander relevant onderzoek is het onderzoek naar de uder-Baby interventie (Van Doesum), 2005). Deze interventie richt zich op depressieve moeders met een jong kind (tot en met 12 maanden). In een groep moeders (n=35) verbeterde onder invloed van dit programma hun sensitiviteit, betrokkenheid en responsiviteit. Bij deze groep waren de baby’s veiliger gehecht en sociaal emotioneel competenter.

Als, mogelijk aan de hand van gespreksprotocollen en screeningsinstrumenten, signalen zijn opgevangen van (ernstige) opvoedproblemen en mogelijk risico’s op kindermishandeling, zal de stap van signaleren tot interveniëren moeten worden doorlopen.

Er zijn in Nederland diverse programma’s voor opvoedingsondersteuning beschikbaar. Een aantal daarvan richt zich op universele preventie en zijn in potentie geschikt voor alle ouders. Specifieke aandacht voor (preventie van) kindermishandeling is binnen deze programma’s goed mogelijk, maar niet altijd vanzelfsprekend.

Programma's voor opvoedondersteuning

Voorbeelden van Nederlandse programma’s die het predicaat “theoretisch goed onderbouwd” hebben gekregen en worden aanbevolen in de TNO Richtlijn Opvoedingsondersteuning zijn:

•  
• Opvoeden Zo
• Stap voor Stap
• Beter omgaan met Pubers
• Drukke Kinderen
• Moeders informeren Moeders
• Video-hometraining
• Peuter in Zicht
• Triple P
• Home Start

Voor gezinnen waar signalen zijn opgevangen van (ernstige) opvoed- en opgroeiproblemen worden opvoedingsondersteunende programma’s op het zogenoemde ‘selectieve’ of ‘geïndiceerde’ niveau aangeboden. De volgende twee programma’s hebben volgens de databank effectieve interventies op dit moment veel bewijskracht:

•  
• VIPP-SD (Videofeedback Intervention to Promote Positive Parenting and Sensitive Discipline;
• De Ouder-Baby interventie.

De VIPP-SD is ontwikkeld door de Universiteit Leiden Centrum voor Gezinsstudies. Het programma wil gedragsproblemen verminderen door opvoedingsvaardigheden van ouders te versterken, met aandacht voor positieve interactie en sensitieve disciplineringstrategieën.

Dit gebeurt in zes huisbezoeken door middel van positieve feedback op video-opnamen van interacties tussen ouder en kind. De Ouder-Baby interventie is een interventie gericht op depressieve moeders met een jong kind (tot en met 12 maanden).

De Richtlijn Opvoedondersteuning beveelt daarnaast onder andere de volgende programma’s aan die selectief, of op indicatie voor specifieke doelgroepen, kunnen worden ingezet:

•  
• Triple P, met name niveau 3 en 4 en 5 binnen dit programma
• Voorzorg
• Armoede en gezondheid
• Bemoeizorg
• Stevig Ouderschap
• Drukke Kinderen

Gemeenten en hun jeugdgezondheidszorgorganisaties kunnen opvoedondersteuning voor ouders die signalen geven van (ernstige) opvoedproblemen stimuleren met de volgende maatregelen:

•  
• Bij het kiezen voor de aanschaf en implementatie van opvoedondersteunende interventies zo veel mogelijk aansluiten bij hetgeen volgens de Richtlijn Opvoedingsondersteuning en de Databank Effectieve Interventies werkzaam is;
• Zorgen dat in een gemeente een reeks aan effectieve opvoedondersteunende interventies aanwezig is die varieert van licht tot zwaar. Hiermee kan aan ouders met verschillende problemen een passend aanbod worden gedaan. De capaciteit van deze programma’s moet passen bij het aantal ouders dat hiervoor volgens de screeningsprocedures voor in aanmerking komt;
• Investeren in goed getrainde medewerkers die de interventies uitvoeren;
• Investeren in het daadwerkelijk bereiken van ouders met opvoedondersteunende interventies en dit bereik goed monitoren.
• Aandacht besteden aan de evaluatie van de uitkomsten van de interventieprogramma’s op het niveau van de ouders en kinderen die hieraan deelnemen.

Wat is het probleem?

Kindermishandeling ontstaat in de meeste gevallen niet plotseling. Vaak ontwikkelt kindermishandeling zich in een langdurig - vaak jarenlange - proces. Ouders zijn stap voor stap de grip op de opvoeding van hun kind kwijtgeraakt en zijn geleidelijk steeds minder in staat hun pedagogische verantwoordelijkheden waar te maken.

Wanneer op signalen van problemen wordt gereageerd met het aanbieden van effectieve opvoedondersteunende programma’s, kan dit proces gekeerd worden. Zo kan naar verwachting kindermishandeling worden voorkomen.

Volgens het Regionaal Kompas Volksgezondheid wordt door de jeugdgezondheidszorg bij ongeveer 15 procent van de gezinnen opvoedproblemen gesignaleerd. Daarvan heeft 10 procent te maken heeft met lichte problemen, 4 procent met matige problemen en 1 procent met zware problemen. Van opvoedproblemen is sprake als het gedrag van kinderen of ouders dermate storend is dat dit het functioneren van het gezin ontregelt of te zwaar belast.

Een groot percentage van de ouders (61 procent) vroeg zelf opvoedadvies aan het consultatiebureau (34 procent) de huisarts (33 procent) en leerkracht, oppas of opvangleidster (30 procent). Ongeveer 15 procent van alle ouders zocht in 2007 hulp bij een medisch specialist, Bureau Jeugdzorg of een psycholoog/pedagoog. Ouders die behoefte hebben aan professionele steun willen vooral laagdrempelig advies.

Lees het verhaal van een vader en Elize Maris, coördinator Home-Start

‘We kregen het niet meer voor elkaar de kinderen in toom te houden, er was geen rust en regelmaat meer: het liep uit de hand.’

OPVOEDONDERSTEUNING BIEDEN

Kindermishandeling aanpakken, het kan!

Wat is het effect?

Na goede opvoedondersteuning gebruiken ouders positievere opvoedmethoden. Conflicten in gezinnen en gedragsproblemen van kinderen nemen af.

Hoe is het aan te pakken?

Bij signalen van ernstige problemen zijn passende opvoedondersteunende interventies beschikbaar.

Wat is het probleem?

1 op de 6 ouders zoekt gespecialiseerde hulp bij het opvoeden.