Augeo magazine - Over veilig opgroeien

NIET ELKE PLEGER DUIKT OP UIT DE BOSJES

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

AUTEUR: ANNETTE WIESMAN

Wineke Smid, onderzoeker bij De Forensische Zorgspecialisten, hamert erop hoe belangrijk het is dat we een eerlijk beeld van de praktijk hebben. Ook al zijn de feiten niet altijd prettig om te horen.

De Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen deed onderzoek naar plegers van seksuele delicten tegen kinderen. Uit het rapport Op goede grond blijkt in de eerste plaats hoe ontzettend vaak seksueel geweld tegen kinderen voorkomt: naar schatting 32 procent van alle kinderen maakt ooit een vorm van seksueel geweld mee.

De buurman op een feestje

Als een derde van de kinderen het meemaakt, dan weet je dat dit soort delicten niet incidenteel wordt begaan door gestoorde gekken, concludeert Smid. ‘Het is een breed maatschappelijk probleem, waarvan we onder ogen moeten zien dat het relatief ‘gewoon’ is. Seksueel geweld hoort bij de vreselijke dingen die we elkaar aandoen. In de meeste gevallen gaat het niet om brute verkrachtingen, maar om subtielere vormen. De leuke buurman die op feestjes thuis een kind apart neemt en vraagt om ‘gezellig samen te douchen’.’

Verschillen tussen plegers

De cijfers over de kenmerken van plegers uit het onderzoek van de Nationaal Rapporteur onderbouwen dit verhaal. Het merendeel is volwassen, een bekende van het slachtoffer en géén pedofiel. Maar de onderlinge verschillen tussen plegers zijn groot.

In het rapport 'Op goede grond' wordt de volgende indeling gebruikt naar groepen plegers.

First offenders: personen met geen eerder patroon van (zeden-)delicten. Bij zowel minder- als meerderjarige verdachten valt de helft onder de categorie first offender.

Specialisten: personen met een patroon van meer eerdere zedenzaken dan eerdere andersoortige zaken. Bij zowel minder- als meerderjarige onderzochte verdachten is dit een substantiële minderheid.

Generalisten: personen met een patroon van overwegend andersoortige delicten dan zeden. Dit is bij zowel minder- als meerderjarigen een kleine minderheid.

Beginnende generalisten: voor alleen de minderjarige daders bestaat een extra categorie, plegers die nog nooit eerder een zedendelict hebben gepleegd, maar wel een beperkt aantal andersoortige delicten.

Kans op herhaling

Smid promoveerde op recidive en risicotaxatie onder volwassen plegers. Gemiddeld genomen doet herhaling van het misdrijf zich bij 15 tot 20 procent voor, zo wijst haar onderzoek uit. ‘Risicofactoren zijn bijvoorbeeld impulsiviteit, antisociale eigenschappen, seksuele preoccupatie en intimiteitsproblemen. Maar de verschillen tussen de veroordeelden zijn groot. Bij incest is de kans op recidive veel lager dan bij pedofiele daders die al eens veroordeeld zijn.’

Pas op voor overbehandeling

Naast straf krijgen de daders een behandeling die past bij de oorzaak - wat het belang van een goede diagnose nog eens onderstreept. De een moet werken aan agresssieregulatie, de ander aan zijn seksuele frustratie of het hanteerbaar maken van pedofiele gevoelens. ‘Daarbij is het oppassen dat degenen met een zeer lage recidivekans niet jarenlang onnodig behandeld worden’, waarschuwt Smid, die in haar onderzoek beschrijft dat overbehandeling vaak voorkomt. ‘Dat is schieten met een kanon op een mug. Dat lage risico krijg je met behandeling niet verder omlaag. Deze plegers hebben genoeg aan een ambulante behandeling en een adequate straf.’

Jeugdige plegers

De groep die een geheel eigen aanpak vraagt zijn de jeugdige plegers vanaf 12 jaar. ‘In 90 procent van de gevallen gaat het om een eenmalig delict; dat is een van de grote verschillen met volwassen plegers. Hoewel het natuurlijk wel om zeer ernstige delicten gaat als ze eenmaal hier komen’, vertelt onderzoekster Ellis ter Beek, tevens locatiemanager van de gesloten jeugdinrichting Horizon in Harreveld. ‘Na behandeling is het recidivepercentage onder jeugdigen ongeveer 10 procent.’

Van jeugdige plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag met een laag herhalingsgevaar krijgt het merendeel een ambulante behandeling. Degenen met een hoger recidiverisico krijgen een MST-psb-behandeling (multisystemic therapy for problem sexual behaviour): systeemtherapie thuis of in een van de gesloten leefgroepen. Er zijn drie justitiële gesloten leefgroepen en er is er een leefgroep in gesloten jeugdinrichting Harreveld voor jeugdigen zonder veroordeling.

Zelf seksueel misbruikt

‘Het merendeel van deze jongeren is niet pedofiel’, vertelt Ter Beek. ‘Meestal gebruiken ze seks als middel om spanning te ontladen: het geeft een fijn gevoel. De meesten hebben een laag zelfbeeld en lopen sociaal-emotioneel achter.

Ze vinden het moeilijk om met leeftijdgenoten om te gaan en zoeken daarom vaak het gezelschap van jongere kinderen. Als ze vervolgens in de puberteit komen en behoefte krijgen aan seks - in sommige gevallen vervroegd en versterkt - kan daar soms misbruik uit voortkomen. Ook opvallend: tussen de, naar schatting, 20 en 50 procent van de jonge plegers is ooit zelf seksueel misbruikt.’

Constant met seks bezig

Op de jeugdgroepen wordt gewerkt met Out of the Circle, een behandeling die jongeren leert hun gedrag te begrijpen en daarover te praten. Wat zijn risicofactoren en in welke situatie doen die zich voor? Ter Beek: ‘Ze oefenen met ander gedrag waarbij iedereen zijn eigen leerdoelen heeft. Bijvoorbeeld: ik heb een negatief zelfbeeld en als ik moet presteren, ga ik naar een toilet om mezelf af te trekken - dat doen dit soort jongens, ze zijn vaak de hele dag met seks bezig. Het leerdoel is dan om bij spanningen ander gedrag aan te leren.’

Criteria voor seksueel gedrag

Op school zijn dit soort jongens moeilijk te herkennen, vertelt Ter Beek. Dat ze gevoelig zijn voor pesten, een negatief zelfbeeld hebben en faalangstig zijn, betekent absoluut niet dat jongeren van dit type allemaal potentiële plegers zijn. Maar als iemand constant met seks bezig is en regelmatig andere kinderen ongepast benadert, is alertheid geboden. ‘Leerkrachten moeten niet bang zijn om ouders erop aan te spreken of een melding te maken. Als je ongewoon gedrag ziet, moet je dat bespreken.’

Het Vlaggensysteem, ontwikkeld door Sensoa in samenwerking met Movisie, kan daarbij helpen. Dat systeem geeft criteria voor seksueel gedrag, van gezond gedrag en experimenteergedrag tot zwaar grensoverschrijdend seksueel gedrag. Ter Beek: ‘Voordat je bij de zwarte vlag bent - de categorie kinderen die bij ons terechtkomt - zijn er allerlei signalen geweest.’

Nee leren zeggen

Zowel Ter Beek als Smid onderstrepen het belang van preventie. In de eerste plaats gaat het dan om algemene voorlichting over het bewaken en erkennen van eigen en andermans seksuele grenzen. Smid: ‘De meeste daders dwingen seks niet met fysiek geweld af. In die situaties hangt veel van de slachtoffers af: hebben ze geleerd om nee te zeggen? Kunnen ze er met hun ouders over praten? Helaas pikken daders vaak de kinderen eruit die zich niet gelukkig voelen. Zij krijgen veel aandacht van iemand die aardig voor ze is en in ruil komt daar seks bij. Laten we eerlijk zijn over hoe dat werkt.’

Preventie schiet tekort

Daarnaast pleit Smid voor situationele preventie: maak het maar moeilijk om op internet kinderporno te vinden en spreek elkaar aan op seksueel grensoverschrijdend gedrag. Verder is meer fundamenteel onderzoek nodig naar het ontstaan van seksueel delictgedrag, vindt de onderzoekster.

‘Het onderzoek speelt zich nu vooral af op praktisch niveau.’ Het huidige preventiebeleid schiet tekort, vult Ter Beek aan. ‘Er moet veel meer gebeuren om dit soort delicten te voorkomen. Ik merk dat we er nog nauwelijks over praten. Daardoor blijft het beeld bestaan van de pedofiele pleger die ineens uit de bosjes springt. Aan de achterkant is alles goed geregeld: ambulante hulp, goed functionerende behandelgroepen. Nu de voorkant nog, de preventie.’

Meer informatie:

Kijk hier voor meer informatie over het Vlaggensysteem.

Niet elke pleger duikt op uit de bosjes

‘Dit soort jongens is vaak de hele dag met seks bezig’