Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

AUTEUR: SANDER PETERS

AUTEUR:

Psychische klachten grijpen in op elk aspect van het dagelijks leven, dus ook op het ouderschap. Om ouders met psychische klachten te ondersteunen bij de opvoeding, is er de online cursus KopOpOuders.nl, ontwikkeld door het Trimbos-instituut.

‘Ik ben volledig afgekeurd en dus zeven dagen in de week, 24 uur per dag samen met mijn 3-jarige zoontje. Op slechte dagen heb ik niet altijd veel geduld met hem. Ik ben dan moe, gestrest en snel driftig. Hij voelt dat haarfijn aan en wordt dan nóg dwarser.’ Aan het woord is de 30-jarige Tamara. Ze lijdt al jaren onder stevige psychische klachten. Het weerhield haar er uiteindelijk niet van om kinderen te krijgen. ‘Heel lang heb ik geaarzeld: eerst of ik met mijn psychische klachten wel überhaupt kinderen moest krijgen. Toen het eenmaal zover was, bleek dat het zwaar was.

Punt is vooral dat ik op slechte dagen het gevoel heb dat het me allemaal boven het hoofd groeit. Dan reageer ik ongeduldiger en soms zelfs ronduit driftig. En mijn zoontje reageert dan weer op mij natuurlijk. Ik wist gewoon niet hoe ik die cirkel kon doorbreken, en dat zie je bij veel ouders zoals ik.

Op een gegeven moment heb ik de knoop doorgehakt en heb externe hulp gezocht. Ik ben gaan googlen en kwam bij de cursus KopOpOuders terecht. Anoniem en laagdrempelig, heel fijn, want het is toch niet iets waar je mee te koop loopt. Het deed me goed om te merken dat ik niet de enige ben die het moederschap zwaar vindt. Sinds de cursus weet ik dat ik soms even tijd voor mezelf nodig heb.’

Psychische stoornis

Er zijn naar schatting ruim 577.000 ouders in Nederland bij wie ten minste één psychiatrische diagnose is gesteld. Dat zijn mensen met ernstige én met lichtere klachten. Maar ook kleine problemen kunnen grote gevolgen hebben. Opvoeden is geen sinecure, ook niet voor gezonde ouders. ‘Soms kunnen ouders met psychische klachten - fobieën, depressies, psychoses of een verslaving - het opvoeden moeilijk aan’, vertelt Rianne van der Zanden, wetenschappelijk medewerker van het Trimbos-instituut en projectleider van KopOpOuders. ‘Ze zijn moe of gespannen en kunnen minder goed overweg met stressmomenten. Dan geven ze het kind minder aandacht dan het nodig heeft of schieten snel uit hun slof.’

Vervelend voor de ouders zelf, maar het is ook een risico voor het kind. Kinderen van ouders met psychiatrische problemen (kopp) of verslaafde ouders (kvo) hebben anderhalf keer zoveel kans om zelf psychische problemen te ontwikkelen, blijkt uit onderzoek. Van der Zanden: ‘Of dat gebeurt, hangt ook af van andere factoren, bijvoorbeeld een onstabiele gezinssituatie, de afwezigheid van een gezonde partner, een moeilijk temperament van het kind, en de manier waarop de ouder daarmee omgaat. Voor jongeren is er online voldoende preventief materiaal beschikbaar, voor de betreffende ouders ontbrak zo’n aanbod. Het Trimbos-instituut ontwikkelde daarom KopOpOuders.nl. Met ondersteuning bij hun handelen in periodes dat het minder goed gaat met hun zelf, hopen we ouders te helpen en het psychosociaal welbevinden van kinderen te vergroten.’

Nog steeds een taboe

Toen Tamara op eigen houtje op zoek ging naar opvoedingsondersteuning, kwam ze bij de online cursus terecht. De cursus lijkt niet geschikt voor gezinnen waar kinderen een risico lopen, maar de ouders niet open staan voor hulpverlening. Van der Zanden: ‘Ouders verplichten aan een anonieme online cursus als KopOpOuders deel te nemen werkt niet. Ouders moeten zelf durven inzien dat hun gedrag invloed heeft op hun kind. De website met uitgebreide informatie, zowel uit de theorie als gebaseerd op ervaringen van ouders en kinderen zelf, helpt daarbij. Daarmee stimuleer je bewustwording en het besef dat zij niet de enige zijn. Natuurlijk hebben sommige ouders een duwtje nodig. We willen daarom actievere pr gaan voeren, denk bijvoorbeeld aan posters in de Centra voor Jeugd en Gezin.’

Sinds ze een maand of twee geleden de cursus afsloot, is er veel veranderd voor Tamara. Niet alleen heeft ze nog steeds regelmatig online contact met de andere cursisten uit haar groep, ook heeft ze het gevoel dat ze de zaken beter onder controle heeft. ‘Misschien is er inderdaad wel een last van me afgevallen. Door het probleem te uiten en te zien dat er heel normaal op gereageerd wordt. Dat je het niet op eigen houtje redt, is iets waar een ouder zich snel voor schaamt. Ja, het is nog best een taboe.'

'Het voelt soms alsof je geen goede ouder bent wanneer je ondersteuning nodig hebt. Nu weet ik dat die gedachte nonsens is. Juist als je je eigen zwakke punt onderkent en er iets mee doet, ben je een goede, verantwoordelijke ouder. Maar belangrijkste is dat ik tips en adviezen heb gekregen om op moeilijke dagen, op moeilijke momenten, de situatie te de-escaleren, eigenlijk. Door zelf even letterlijk afstand te nemen, uit het moment te stappen. En als je jezelf maar vaak genoeg dwingt even tot 10 te tellen, wordt dat een automatisme op bepaald moment.’

Lat ligt (te) hoog

De hulpverleners achter de online cursus zijn getrainde preventiewerkers van GGNet, Vincent van Gogh, Mondriaan en Mindfit. Karlijn Arntz is orthopedagoog bij eerstgenoemde organisatie én cursusleider: ‘Hoewel het uitgangspunt is om ouders zoveel mogelijk ervaringen met elkaar te laten uitwisselen, is enige sturing nodig. Bijvoorbeeld als ze elkaar minder goede adviezen geven overcompenseren bijvoorbeeld. Of als ze de lat voor zichzelf te hoog leggen, een andere veel voorkomende valkuil. Je merkt ook heel goed dat de cursisten de vrijheid binnen de online cursus prettig vinden, maar ook dat er altijd een professional meeluistert en kijkt. Op een bepaald moment zie je dat ze het op eigen houtje kunnen.’

Desondanks maken de ouders in de zevende bijeenkomst een noodplan waarin ze aangeven wie de kinderen kunnen opvangen als ze een terugval hebben. ‘Veel ouders hebben daar nog niet eerder over willen nadenken. Ik leg ze uit dat openheid over hun situatie belangrijk is, een mentor op school op de hoogte stellen hoort daar bijvoorbeeld bij. Als je organiseert dat een ander wat met je kind gaat ondernemen als je een slechte dag hebt, ben je ook een goede ouder’, zegt Karlijn Arntz.

Kindcheck en kopp/kvo Richtlijn grote stap

De online groepscursus bestaat nu een jaar of zes. Daarnaast is er het afgelopen jaar de online zelfhulpcursus met begeleiding bijgekomen. De eerste resultaten zijn veelbelovend, vertelt Rianne van der Zanden. ‘Ouders gaven de cursus gemiddeld het rapportcijfer 8. Dat is hoog. De filmpjes, animaties en de motiverende gespreksbegeleiding werden hoog gewaardeerd. En de resultaten zijn ook heel mooi: de opvoedcompetentie van de ouders neemt toe, evenals hun gevoel van welbevinden, terwijl de emotionele en gedragsproblemen van het kind juist afnemen.’

De vraag is nu of KopOpOuders - maar ook soortgelijke initiatieven van andere aanbieders inmiddels ingebed zijn in de reguliere zorg- en hulpverlening? ‘Het gaat de goede kant op’, aldus Van der Zanden, ‘maar we willen nog veel meer bekendheid aan het aanbod voor kopp/kvo-ouders geven. Hopelijk wijzen hulpverleners hun cliënten vaker op deze cursussen. Praten met cliënten over opvoederschap moet veel vanzelfsprekender worden.'

'Hopelijk sluiten nog meer GGZ- en verslavingsinstellingen zich bij ons aan. Dat zou niet alleen de reikwijdte vergroten, maar ook de kosten drukken. En er is natuurlijk de kopp/kvo-Richtijn voor de jeugdzorg die dit jaar uitkomt en de Kindcheck die het thema ‘opvoedondersteuning voor ouders met psychische klachten’ op de agenda van zorg- en hulpverleningsprofessionals zet. Het kind komt hiermee hopelijk nog veel eerder in beeld, waardoor kind en ouders ook sneller passende hulp krijgen. Dat zijn grote stappen voorwaarts!’

ACHTERGROND

Psychische klachten grijpen in op elk aspect van het dagelijks leven, dus ook op het ouderschap. Om ouders met psychische klachten te ondersteunen bij de opvoeding, is er de online cursus KopOpOuders.nl, ontwikkeld door het Trimbos-instituut.