Augeo magazine - Over veilig opgroeien

De Kindcheck is onderdeel van de Wet Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling en vraagt van professionals behandelaars in te schatten of de problemen van hun volwassen cliënten of patiënten mogelijk ernstige schadelijke gevolgen kunnen hebben voor hun kinderen. En of deze kinderen wel veilig zijn. Ook als je deze kinderen zelf niet ziet of behandelt. De onderstaande leer- en hulpmiddelen helpen je hierbij.

Publicatie: 'Achtergronden bij de Kindcheck. Impact van psychische en verslavingsproblemen van ouders op de veiligheid van kinderen'

In de door Augeo uitgegeven publicatie ‘Achtergronden bij de Kindcheck’ lees je uitgebreide achtergrondinformatie over de invloed van psychische problemen en verslaving op ouderschap en hoe je, met behulp van de Kindcheck, oudersignalen kunt vertalen naar mogelijke gevolgen voor de veiligheid en ontwikkeling van kinderen.

Allereerst wordt ingegaan op de definitie van ouderschap, opvoederschap en veiligheid. Wat is ouderschap precies en waar moet een veilige opvoeding aan voldoen? Hierbij wordt gekeken naar een smalle en brede definitie van veiligheid.

Vervolgens komt de invloed van psychische en verslavingsproblemen op opvoederschap aan bod. Hoe beïnvloeden deze problemen de opvoeding en welke gevolgen heeft dit voor kinderen? En hoe kun je als professional de ernst van deze gevolgen en de veiligheid van kinderen nu goed inschatten? Aan de hand van een stappenplan wordt besproken hoe je dit kunt doen en welke hulpmiddelen hiervoor beschikbaar zijn.

>> Download hier de publicatie

Een gedrukt exemplaar bestellen

Wil je een publicatie ontvangen? Stuur ons een mail met je adresgegevens en je ontvangt van ons zo snel mogelijk een publicatie.

Handleidingen Kindcheck

Om professionals te ondersteunen bij het uitvoeren van de Kindcheck heeft Augeo twee handleidingen ontwikkeld: één algemene handleiding en een handleiding voor professionals werkzaam in de GGZ en verslavingszorg. De handleidingen beschrijven wat de Kindcheck is, in welke gevallen deze wordt toegepast en wie dat moet doen.

>> Download hier handleiding voor GGZ en verslavingszorg

>> Download hier de algemene handleiding

Online cursussen Kindcheck

Augeo academy biedt een tweetal online cursussen aan om je te ondersteunen bij het werken met de Kindcheck. Er is een algemene cursu s beschikbaar en een cursus voor professionals werkzaam in de GGZ en verslavingszorg.

Website Kindcheck

Meer informatie over de bovenstaande hulpmiddelen en de Kindcheck vind je ook op de speciale website: www.kindcheck.nl.

Meldcode- app

Wil je snel en praktisch de vijf stappen van de Meldcode bij de hand hebben? Download dan de Meldcode app van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Hierin is heel overzichtelijk te zien uit welke stappen de Meldcode, inclusief de Kindcheck, bestaat en wat je moet doen.

>> Dit is het adres voor Androidgebruikers

>> En hier voor Iphonehouders

Leer- en hulpmiddelen over de Kindcheck

Bij het uitvoeren van de Kindcheck wordt professionals gevraagd om bij signalen van ernstige ouderproblematiek een inschatting te maken van de veiligheid van de kinderen. Een kind is veilig als het structureel kan rekenen op een volwassene die voorziet in zijn basale fysieke en emotionele behoeften, die hem beschermt tegen gevaar en die daarin continuïteit en voorspelbaarheid biedt (Baumrind in van der Putte ea, 2013). Kindermishandeling is daarmee altijd een onveilige situatie.

Bij het inschatten van de veiligheid van kinderen is het van belang het onderscheid tussen ‘veiligheidstaxatie’ en ‘risicotaxatie’ te kennen. In de praktijk worden deze begrippen namelijk wel eens door elkaar gebruikt. Terwijl de doelen verschillend zijn, evenals de instrumenten die je kunt gebruiken om een inschatting te kunnen maken.

Veiligheidstaxatie

Kort gezegd is veiligheidstaxatie het inschatten van of een kind thuis veilig is, nu of later. Het uiteindelijke doel van veiligheidstaxatie is te bepalen of nodig is om in te grijpen, hoe urgent het is om in te grijpen en op welke manier moet worden ingegrepen om ervoor te zorgen dat het kind veilig is.

Bij veiligheidstaxatie staan drie vragen centraal:

• Is er sprake van een (potentieel) levensbedreigende situatie of van direct gevaar voor het kind? Dat noemen we de ‘directe veiligheid’ van een kind.
• Zijn er basale voorwaarden voor een gezonde en veilige ontwikkeling van het kind aanwezig? Dat noemen we de ‘duurzame of emotionele veiligheid’ van een kind.
• Zijn er veiligheidsrisico’s voor het kind in de nabije toekomst? Dit noemen we ‘risicotaxatie’.

Veiligheidstaxatie is een van de meest lastige acties, omdat de professional nooit alle feiten kent. Bovendien blijft het een professionele afweging waar ook eigen opvattingen een rol bij spelen (Ten Berge, 2008).

Inschatten van de huidige situatie

Bij de eerste twee vragen het inschatten van de directe en de emotionele veiligheid kan de Checklist Veilig Thuis een hulpmiddel zijn. Deze checklist bevat aandachtspunten uit de literatuur en uit de praktijk voor het beoordelen van veiligheid. In de bijbehorende handleiding is meer te lezen over het beoordelen en bespreken met ouders van veiligheid van kinderen in hun thuissituatie.

Risico’s in de toekomst

Risicotaxatie, de derde vraag van veiligheidstaxatie, betreft het beoordelen van het risico dat een ouder of een andere primaire verzorger in de nabije of verre toekomst het kind schade toebrengt. Bij risicotaxatie gaat het om de kans op risico’s in de toekomst.

Een risicotaxatie-instrument is een hulpmiddel om gestructureerd informatie te verzamelen en te beoordelen. In dat hulpmiddel zijn risicofactoren opgenomen waarvan we uit wetenschappelijk onderzoek weten dat deze de kans op kindermishandeling vergroten. In feite zijn deze instrumenten bedoeld als geheugensteun: heb ik alle belangrijke risicofactoren (en soms ook beschermende factoren) meegenomen om het risico te kunnen beoordelen?

Over het algemeen geldt: hoe meer risicofactoren aanwezig zijn, hoe groter het risico op kindermishandeling. Maar let wel: de aanwezigheid van risicofactoren in een gezin ofwel een hoog risico op kindermishandeling wil niet zeggen dat een kind ook daadwerkelijk mishandeld zal gaan worden net zo min als de afwezigheid van risicofactoren geen zekerheid geven dat een kind niet mishandeld zal worden.

Belangrijke voorspellers voor de toekomst zijn de situatie in het verleden en de huidige situatie. Om een goede inschatting van de risico’s in de toekomst te kunnen maken, is het daarom nodig om ook de situatie in het verleden en de huidige situatie goed in beeld te brengen.

Risicotaxatie-instrumenten

Er is een aantal risicotaxatie-intstrumenten in Nederland in gebruik dat bedoeld is om de kans op kindermishandeling in te schatten. De LIRIK (Licht Instrument Risicotaxatie Kindveiligheid) en de CARE-NL (Child Abuse Risk Evaluation Nederland) zijn veelgenoemde instrumenten. Deze instrumenten gaan dus niet om het inschatten van problemen voor kinderen in het algemeen, maar om het inschatten van het risico dat een kind in de toekomst (nogmaals) mishandeld zal worden.

Beide instrumenten zijn bedoeld als hulpmiddel voor professionals om een beoordeling te maken van het risico dat een kind in de toekomst mishandeld wordt door zijn ouders of verzorgers. De LIRIK bevat daarnaast een onderdeel om een inschatting te maken van de huidige situatie van het kind in termen van veiligheid of (vermoedens van) kindermishandeling.

>> Meer informatie over het LIRIK is hier te vinden.

>> Kijk hier voor meer informatie over de CARE-NL

>> Een uitgebreide beschrijving van alle risicotaxatie-intrumente n die in de jeugdzorg gebruikt worden is gemaakt door het Nederlands Jeugdinstituut

Bronnen:

Berge, I. ten (2008): Instrumenten voor risicotaxatie in situaties van (vermoedelijke) kindermishandeling. Notitie op verzoek van de MOgroep jeugdzorg. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut

Putte, E.M. van de, e.a. (2013) Veiligheidstaxatie en interventie. In: Putte, E.M. van der, e.a. (red.) (2013) Medisch handboek kindermishandeling. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Veiligheidstaxatie en risicotaxatie

Wanneer je als professional in aanraking komt met situaties doe (mogelijk) bedreigend zijn voor kinderen is het zaak om een zo goed mogelijke inschatting te maken van (de mate van) de (on)veiligheid. In de praktijk blijkt dit echter vaak geen gemakkelijke opgave. De checklist ‘Veilig thuis?’ kan hier in helpen.

De checklist ‘Veilig thuis?’ fungeert als hulpmiddel voor het in kaart brengen van de veiligheidssituatie van een kind, en ter ondersteuning van het klinisch oordeel.

Aandachtspunten

De checklist bestaat uit een achttal aandachtspunten, die allen zijn gebaseerd op inzichten uit zowel de literatuur, als uit de praktijk. Ze variëren van aandacht voor basale verzorging en regelmaat in de opvoeding, tot aandacht voor de mogelijke aanwezigheid van kindermishandeling. Elk van deze acht uitgangspunten is onderverdeeld in één of meerdere vragen, die worden beantwoordt volgens een vast stramien. Op deze wijze wordt per punt inzichtelijk gemaakt of er zorgen bestaan over de situatie waar een kind zich in bevindt, of dat deze juist veilig oogt.

Door gebruik te maken van de aandachtspunten en bijbehorende vragen kan je de veiligheidssituatie van een kind gestructureerd in kaart brengen. Na invulling van het instrument kan je, aan de hand van de uitkomsten van de checklist, en met behulp van je eigen klinisch oordeel, een goed gefundeerd oordeel geven over de veiligheidssituatie van het kind.

>> De Checklist Veilig thuis? vind je hier

>> In de bijbehorende handleiding lees je meer over het beoordelen van veiligheid en hoe je hierover met ouders in gesprek kunt gaan

>> Een gedrukt exemplaar bestellen kan hier

Checklist Veilig thuis?

De kwaliteit van ouderschap kan tussen gezinnen flink verschillen. Kinderen zijn logischerwijze gebaat bij ouderschap van hoge kwaliteit, maar dit is helaas niet in alle gezinnen en situaties het geval. Wanneer de kwaliteit ondermaats is, kan dit nadelige gevolgen hebben voor het kind. (zie ook de publicatie ‘Achtergronden bij de Kindcheck’ )

Als er twijfels bestaan over de kwaliteit van ouderschap, kan het wenselijk zijn om dit systematisch in kaart te brengen, en aanknopingspunten te bepalen voor een mogelijke interventie. De ‘Taxatielijst voor Ouderfunctioneren’ (TvO) verschaft (jeugd)hulpverleners inzicht in de kwaliteit van het ouderlijk functioneren, in situaties waarin het gezin hulp zoekt voor zichzelf en voor hun kind(eren), in de leeftijd van 4 tot 14 jaar.

Vragenlijst

Voor beide ouders wordt het instrument apart ingevuld. De TvO bestaat uit 69 stellingen, aan de hand van welke de (jeugd)hulpverlener aangeeft in welke mate zij aan de drie kernfuncties van ouderlijk functioneren voldoen Er is geen handleiding met genormeerde scores beschikbaar, maar in het algemeen geldt: hoe hoger de score op een specifiek domein, hoe beter de kernfunctie van het ouderlijk functioneren is ontwikkeld.

Op basis van de uitkomsten van de TvO kan een systematische taxatie worden gemaakt van de sterke en minder sterke kanten van het ouderlijk functioneren. Mogelijke interventies of behandelingen die worden ingezet ter vermindering van de heersende problematiek, kunnen met deze kennis op goed gefundeerde wijze worden gekozen.

Meer informatie

>> Download hier de Taxatielijst voor Ouder Functioneren

>> Meer informatie over de TvO lees je ook in de dissertatie ‘Diagnostiek van Ouderfunctioneren: Een functioneel-contextueel perspectief

Taxatielijst Ouder Functioneren

Wanneer een kind opgroeit in een gezin waarin een ouder (of beide ouders) leidt aan psychiatrische en/of verslavingsproblemen, kan dit van grote invloed zijn op de omgang tussen ouder en kind. Het kan zijn dat ouders zo door hun eigen problemen in beslag worden genomen, dat zij geen oog hebben voor wat de kinderen nodig hebben. Of zij geven hun geld uit aan verdovende middelen in plaats van aan kleding of eten voor hun kinderen.

In dit soort situaties is het belangrijk dat hulpverleners een goede risico-inschatting maken van de omstandigheden waarin een kind zich bevindt. De ‘lijst voor Screening en Interventie Keuze’ (SIK-lijst) van het preventieprogramma ‘Kinderen van Ouders met Psychiatrische Problematiek/Kinderen van Verslaafde ouders’ kan je hierbij helpen.

Goede risico-inschatting

De SIK-lijst is specifiek ontworpen voor het screenen van gezinnen, waarin een ouder (of beide ouders), leidt aan psychiatrische en/of verslavingsproblemen. Het instrument bestaat uit elf domeinen met onderwerpen over de ouder en het kind. Bij elk onderwerp kan je aangeven of dit aanwezig is, afwezig of dat het onduidelijk is. Het instrument gaat bijvoorbeeld in op de vraag of de ouder zijn of haar problemen zelf (h)erkent, hoe het sociale netwerk rondom het gezin eruit ziet, en over welke vaardigheden zowel de ouder als het kind beschikken.

Voor elk domein zijn voorbeeldvragen opgenomen. Deze kunnen je helpen een goed gesprek met de ouder te hebben over de gezinssituatie. De SIK-lijst levert na invulling geen genormeerde score op maar fungeert als gestructureerd hulpmiddel om een goed gefundeerde inschatting te maken van de situatie waar een kind zich in bevindt.

Meer informatie

>> Download hier de Lijst voor Screening en Interventie

>> Een begeleidende handleiding vind je hier

Lijst voor Screening en Interventie

Opgroeien met een psychisch zieke en/of verslaafde ouder: ervaringsverhalenHet opgroeien in een gezin met een psychisch zieke en/of verslaafde ouder heeft veel invloed op het leven van kinderen. In onderstaande boeken lees je meer over de realiteit van een dergelijke jeugd, de uitwerking die dit mogelijk kan hebben op het volwassen leven en hoe je deze kinderen kunt helpen.

Boek: Leven met een psychisch zieke ouder

Kinderen van een psychisch zieke ouder komen relatief veel voor. Zo'n ziekte heeft uiteraard invloed op de jeugd van hun kinderen. Een groot deel van deze kinderen groeit desondanks op tot evenwichtige volwassenen, terwijl een ander deel vroeg of laat in het leven te maken krijgt met de uiteenlopende gevolgen van hun jeugdervaringen. In dit boek komen de factoren die hierbij een rol spelen ruimschoots aan bod.

Gezondheidspsycholoog Sandra van Gameren laat zien hoe je deze kinderen - ook wel aangeduid met 'koppers' (kopp = kinderen van ouders met psychiatrische problemen) - kunt helpen hun veerkracht te behouden en hoe je ze kunt bijstaan.

Het boek biedt volwassenen met een kopp-verleden erkenning, herkenning en waardevolle adviezen. Het gaat over veerkracht, overleven, gemis, levenslange loyaliteit, optimisme en littekens. Voor betrokkenen en professionals is het boek een bron van praktische informatie en kennis over deze zo lang genegeerde doelgroep.

'Dit boek is een uitstekende gids voor de preventie van ernstige gevolgen die zich kunnen voordoen in gezinnen met een psychisch zieke ouder' - NBD l Bilbion recensie

Meer informatie

Auteur: S. van Gameren

Titel: Leven met een psychisch zieke ouder

Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum, 2006.ISBN: 9789031348312

287 pagina's

Prijs: reguliere prijs: € 25,99. Nu met 10% korting voor TKM lezers

Bestel nu met 10% korting

Lezers van TKM kunnen dit boek met 10% korting kopen via BSL Shop . Gebruik hiervoor de couponcode TKM10 in het besteloverzicht.

Stichting tante Joy

De auteur, Sandra van Gameren, is ook één van de initiatiefnemers van de Stichting vrienden van tante Joy . Deze stichting richt zich op het preventief ondersteunen van jonge mantelzorgers met een ziek gezinslid; ouders, broertjes/zusjes met een psychisch aandoening, verslaving, chronische lichamelijk beperking en/of verstandelijke beperking . Dit wil zij bereiken door het oprichten van een logeerhuis waar jonge mantelzorgers in het weekend kunnen komen logeren. Maar ook door middel van het geven van scholing, workshops, coaching en deskundigheidsbevordering aan hulpverleners.

>> Kijk hier voor meer informatie

Boek: Het blijven toch je ouders

Ervaringsverhalen van kinderen van verslaafde oudersIn het boek vertellen twaalf jongeren tussen de 12 en 21 jaar over hun ervaringen met ouders die verslaafd zijn. Ze spreken over hun gevoelens, over hoe de omgeving reageert en hoe ze omgaan met hun gebruikende ouders. Er worden tips gegeven aan (jeugd)hulpverleners, docenten en andere jongeren die met dezelfde problemen te maken hebben.

Het boek is in de eerste plaats geschreven voor jongeren tussen de 12 en 24, maar is ook zeer bruikbaar voor hulpverleners, vrienden, ouders en docenten die een beeld willen krijgen van de leefwereld van deze jongeren. Het voorwoord is geschreven door de dochter van Herman Brood, Lola Brood, 18 jaar.

Bekijk ook het vervolgboek op ervaringsverhalen.nl.

Meer informatie

Auteurs: M. Engelbertink, R den Ouden, I. Engelbertink

Titel: Het blijven toch je ouders

Uitgever: Pearson Assessment and Information, 2004ISBN: 9789026517495

128 pagina’s

Prijs: € 13,95

Online te bestellen via onder meer bol.com

Ervaringsverhalen

Kinderen opvoeden valt soms niet mee. Zeker niet wanneer ouders psychische en/of verslavingsproblemen hebben en daardoor veel met zichzelf bezig zijn. Het preventief ondersteunen en ontlasten van gezinnen kan uitkomst bieden. Twee initiatieven hiervoor zijn Stichting MeeleefGezin en Stichting vrienden van tante Joy.

Een steuntje in de rug

Jonge kinderen die een ouder hebben met psychiatrische problemen, kunnen veel hebben aan een ‘meeleefgezin’. Een meeleefgezin vangt een kind elke week minmaal een dag(deel) en elke maand een weekend op, zodat de eigen ouder(s) even op adem kunnen komen. Dat kan ouders net dat steuntje in de rug geven waardoor zij de rest van de week zelf voor hun kind kunnen zorgen.

We weten dat een veilige hechting aan de eigen ouders van cruciaal belang is voor een gezonde ontwikkeling van kinderen. Door ouders met psychiatrische problemen steun te bieden en tijdelijk te ontlasten, kan het kind thuis blijven wonen en een blijvende band met de eigen ouders opbouwen.

Soms is een meeleefgezin een gezin met kinderen, maar het kan ook een ouder stel of alleenstaande zonder kinderen zijn. Waar het om gaat, is dat het kind een veilige en stabiele plek heeft, een soort ‘tweede huis’ waar het  zich kan ontwikkelen. Het meeleefgezin is op vrijwillige basis en onderscheidt zich van een pleeggezin doordat er geen indicatie voor nodig is.

Stichting Meeleefgezin Doorn heeft onlangs een Appeltje van Oranje gewonnen. Ook in andere regio’s zijn meeleefgezinnen opgestart.

Meer informatie

Zie www.meeleefgezin.nl.

Stichting MeeleefGezin: preventieve gezinsondersteuning

Naast deskundigheidsbevordering voor professionals zijn er in Nederland ook diverse hulpprogramma’s beschikbaar voor ouders met psychische en verslavingsproblemen en hun kinderen. Een selectie van dit aanbod vind je hieronder.

Hulpaanbod voor ouders:

Ouder-baby interventie
• . Voor depressieve moeders met een baby (tot 1 jaar). Doel: verbeteren van interactie tussen moeder en kind. De moeder leert sensitief inspelen op haar kind. KopOpOuders.nl
• . Online cursus voor ouders met psychische en/of verslavingsproblemen en hun partner. Doel: bevorderen psychosociaal welbevinden van de kinderen door vergroten opvoedcompetentie ouders.

Hulpaanbod voor gezinnen:

Psycho-educatieve gezinsinterventie KOPP
• . Kortdurende behandeling voor gezinnen met een kind van 9 tot 14 jaar, waarvan de ouder psychiatrische stoornis heeft. Doel: voorkomen dat kinderen problemen ontwikkelen. Gezin aan Bod
• . Dit is een Nederlandse bewerking van het programma ‘Strengthening families’. Preventief ambulant groepsprogramma voor gezinnen waarin de ouder een verslavingsprobleem heeft. Doel: versterken opvoedingsvaardigheden van ouders en aanpakken probleemgedrag bij kinderen.

Hulpaanbod voor kinderen:

PIEP zei de muis
• . Voor kinderen van 48 jaar van ouders met psychosociale, psychische en/of verslavingsproblemen. Speciaal kinderen die in sociaal zwakke buurten wonen. KOPP/KVO-ondersteuningsgroepen
• . Gespreksgroepen voor kinderen (6-25 jaar) van ouders met psychosociale, psychische en/of verslavingsproblemen. Ook ouderbijeenkomsten. Doel: bevorderen van psychosociaal welbevinden kinderen. Aparte groepen voor verschillende leeftijden. Kopstoring.nl
• . Preventieve online cursus voor jongeren van 16-25 jaar waarvan één of beide ouders psychiatrische en/of verslavingsproblemen hebben. Survivalkid.nl
• . Besloten site voor jongeren van 12-24 jaar die familielid met psychische of verslavingsproblemen hebben. Drankjewel.nl
• . Online informatie en advies aan kinderen van ouder met alcoholprobleem. Voorlichtingscampagne Kinderen van Psychisch Zieke en Verslaafde ouders
• . Serie folders en brochures voor kinderen van verschillende leeftijdsgroepen, ouders en intermediairs. Ook tips voor behandelaars van ouders.

Hulpaanbod voor ouders en kinderen

• Publicatie ‘Achtergronden bij de Kindcheck’
• Handleidingen
• Online cursussen

Leer- en hulpmiddelen

Veiligheids- en risicotaxatie

Hulpmiddelen voor professionals

Breng de veiligheid

van kinderen

in kaart

Checklist Veilig Thuis

Taxatielijst Ouder Functioneren

Kwaliteit van ouderschap meten

Lijst Screening en Interventie

Screening van gezinnen

Ervaringsverhalen

Opgroeien met

psychisch zieke

of verslaafde

ouder

Stichting Meeleefgezin

Preventieve gezinsondersteuning

Hulpprogramma's

Ondersteuning voor ouders en kinderen

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

UITGELICHT

Praten over ouderschap, het interpreteren van oudersignalen en de veiligheid van kinderen beoordelen; hoe doe je dit? De onderstaande hulpmiddelen, instrumenten en tips van ervaringsdeskundigen kunnen je hierbij helpen.