Augeo magazine - Over veilig opgroeien

OVERZICHT

AUGEO MAGAZINE - TIJDSCHRIFT KINDERMISHANDELING EN HUISELIJK GEWELD

• Reijneveld, S. A., Van der Wal, M.F., Brugman, E., Sing, R. A. H., & Verloove-Vanhorick, S. P. (2004). Infant crying and abuse. Lancet, 364(9442), 1340-1342. doi: 10.1016/S0140-6736(04)17191-2
• Veldhuijzen van Zanten-Hyllner M.L.L.E., staatssecretaris VWS (2011), beantwoording Kamervragen Dille (PVV), kenmerk JZ-U-3043339.
• CBS-registratie, Veldhuijzen van Zanten-Hyllner M.L.L.E., staatssecretaris VWS (2011), beantwoording Kamervragen Dille (PVV), kenmerk JZ-U-3043339.
• Advies- en Meldpunten Kindermishandeling [AMK] (2012). Overzicht 2012. Geraadpleegd op:http://www.amk-nederland.nl/contents/documents/amkjaarverslag2012.pdf
• Frodi, A. (1985). When empathy fails: Aversive infant crying and Child abuse. In: B. M. Lester., & C. F.Z. Boukydis, Infant crying: theoretical and research perspectives. New York/Londen: Plenum Press, 263-277. doi: 10.1007/978-1-4613-2381-5_12
• Dias, M. S., Smith, K., deGuehery, K. S., Mazur, P., Li, V., & Shaffer, M. L. (2005). Preventing abusive head trauma among infants and young children: A hospital-based, parent education program. Pediatrics, 115(4), e470-e477. doi: 10.1542/peds.2004-1896
• www.nji.nl/shakenbabysyndroom
• Reijneveld, S. A., Van der Wal, M.F., Brugman, E., Sing, R. A. H., & Verloove-Vanhorick, S. P. (2004). Infant crying and abuse. Lancet, 364(9442), 1340-1342. doi: 10.1016/S0140-6736(04)17191-2.
• www.nji.nl/shakenbabysyndroom
• Veldhuijzen van Zanten-Hyllner M.L.L.E., staatssecretaris VWS (2011), beantwoording Kamervragen Dille (PVV), kenmerk JZ-U-3043339.
• Dias, M. S., Smith, K., deGuehery, K. S., Mazur, P., Li, V., & Shaffer, M. L. (2005). Preventing abusive head trauma among infants and young children: A hospital-based, parent education program. Pediatrics, 115(4), e470-e477. doi: 10.1542/peds.2004-1896
• Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK), Overzicht 2012, Jeugdzorg Nederland. Geraadpleegd op: http://www.amk-nederland.nl/contents/documents/amkjaarverslag2012.pdf
• Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK), Overzicht 2012, Jeugdzorg Nederland. Geraadpleegd op: http://www.amk-nederland.nl/contents/documents/amkjaarverslag2012.pdf
• Dias, M. S., Smith, K., deGuehery, K. S., Mazur, P., Li, V., & Shaffer, M. L. (2005). Preventing abusive head trauma among infants and young children: A hospital-based, parent education program. Pediatrics, 115(4), e470-e477. doi: 10.1542/peds.2004-1896
• Zemke R., & Zemke, S. (1988), Thirty things we know for sure about adult learning. Training, 25(7), 57-61.
• Dias, M. S., Smith, K., deGuehery, K. S., Mazur, P., Li, V., & Shaffer, M. L. (2005). Preventing abusive head trauma among infants and young children: A hospital-based, parent education program. Pediatrics, 115(4), e470-e477. doi: 10.1542/peds.2004-1896
• Dias, M. S., Smith, K., deGuehery, K. S., Mazur, P., Li, V., & Shaffer, M. L. (2005). Preventing abusive head trauma among infants and young children: A hospital-based, parent education program. Pediatrics, 115(4), e470-e477. doi: 10.1542/peds.2004-1896
• DVD / voorlichtingsfilm: ‘Niet schudden, breekbaar; over huilen en de risico’s van schudden’. TNO i.s.m. Vakblad Kraamzorg.
• Dias, M. S., Smith, K., deGuehery, K. S., Mazur, P., Li, V., & Shaffer, M. L. (2005). Preventing abusive head trauma among infants and young children: A hospital-based, parent education program. Pediatrics, 115(4), e470-e477. doi: 10.1542/peds.2004-1896
• Barr, G. R., Rivara, F. P., Barr, M., Cummings, P., Taylor, J., J., Lengua, L. J., & Meredith-Benitz, E. (2009). Effectiveness of educational materials designed to change knowledge and behaviors regarding crying and shaken-baby syndrome in mothers of newborns: A randomized, controlled trial. Pediatrics, 123(3), 972-980. doi: 10.1542/peds.2008-0908
• Sleuwen B.E. van, l’Hoir M.P., Engelberts W.B., Busschers P., Westers P., Blom M.A., Schulpen T.W.J., Kuis W., (2006), Comparison of behavior modification wit hand without swadding as interventions for excessive crying. J. of Pediatrics, 2006 oct; 149(4): 512-7.

Merian Bouwmeester

‘Stevig Ouderschap bestaat uit een serie huisbezoeken door een ervaren jeugdverpleegkundige. Stevig Ouderschap is bedoeld voor ouders die zelf in hun jeugd geen goed voorbeeld hebben gehad, ouders die er alleen voor staan (nauwelijks een sociaal netwerk hebben) of kampen met psychische-, verslavings- of relatieproblematiek.

onderzoeker en bestuurslid programma Stevig Ouderschap

We richten ons ook op alleenstaande ouders, ouders jonger dan 19 jaar en ouders met premature of dysmature kinderen. Tijdens de 6 á 10 huisbezoeken vinden veel gesprekken plaats. Het gaat daarbij vooral over de vraag wat voor ouder je wilt zijn. Ouders worden zich meer bewust van wie ze als kind waren en op welke manier ze hun eigen kind willen grootbrengen.’

Ouders die een eerste kind krijgen, zijn het meest gebaat bij Stevig Ouderschap. In ongeveer de helft van de deelnemende gemeenten wordt het programma daarom prenataal gestart. Dat is het moment waarop ouders zich vaak ten volle realiseren wat een enorme verantwoordelijkheid het opvoeden van een kind is.

In die beginfase sta je als ouder nog open voor alles wat jou kan helpen om een goede ouder te zijn. Naarmate je verder bent en soms al meerdere kinderen hebt kun je meer en meer in ouderschapspatronen terechtkomen waar je liever niet in wil zitten, waar je je als ouder misschien voor schaamt of waar je zelfs je kop voor in het zand steekt. Het is moeilijker om ingesleten patronen op een later moment nog te veranderen.

Juist ouders die zelf in hun eigen jeugd geen goed voorbeeld hebben gehad en die er vaak alleen voor staan, realiseren zich vaak op het moment dat ze een kind krijgen: wat heb ik nou helemaal te bieden? Op het moment dat een ouder meestal bij het consultatiebureau de vragenlijst voor Stevig Ouderschap invult, neem hij of zij eigenlijk al de beslissing om dingen bespreekbaar te maken.

De screeningsvragenlijst en informatieve brochure voor ouders hebben we, in samenwerking met Ouders Online, onlangs aangepast. Ouders hadden soms het gevoel lijdend voorwerp te zijn in de ‘opsporing van kindermishandeling’ of voelden zich betutteld door de wijze waarop ze bevraagd werden. We hebben deze kritiek serieus genomen en de bewoordingen in de vragenlijst beter afgestemd op de positie van ouders.

Effect

‘Uit onderzoek blijkt dat gezinnen die aan Stevig Ouderschap meedoen gedurende de eerste twee levensjaren van het kind méér gebruik maken van psychosociale hulp (maatschappelijk werk, schuldhulpverlening of relatietherapie) en ze maken minder gebruik van medische hulpverlening. Ter vergelijking met gezinnen met eenzelfde ‘risicoprofiel’ die níet aan Stevig Ouderschap meededen: Zij maakten eerder en meer gebruik van medische voorzieningen.

Mijn advies aan gemeenten is om Stevig Ouderschap in te zetten via de jeugdgezondheidszorg (in samenwerking met verloskundigenzorg en kraamzorg). De jeugdgezondheidszorg krijgt daarmee enerzijds een goed instrument om de groep ouders met een verhoogd risico op ernstige opvoedingsproblematiek in beeld te krijgen, en anderzijds krijgt de jgz-professionals de mogelijkheid om zelf een goede interventie uit te uitvoeren, om te ontzorgen en te normaliseren.’

Kraamverzorgende Kelly Bais, werkzaam bij Kraamzus:

‘Ieder kind dat je door deze voorlichting kunt beschermen is prachtig’

‘Veel ouders zijn vaak verbaasd: ze weten niet hoe schadelijk het schudden van je baby is. Het is belangrijk dat ze weten, dat het onmachtige gevoel dat je kunt hebben bij een huilende baby, iedereen kan overkomen. Juist in de kraamperiode staan mensen open voor dit soort informatie. Ze vertrouwen je als kraamverzorgende en je kunt hen adviezen geven.

Meestal introduceer ik het Shaken Baby Syndroom bij ouders op een vrij luchtige manier. Zo van: ‘Iedereen heeft wel eens een moment dat je het even niet ziet zitten of dat je vreselijk moe bent. Leg dan je baby even weg en laat het kindje maar even huilen. Dan vertel ik over Shaken Baby Syndroom, wat de gevolgen kunnen zijn voor de baby en dat mensen dat uit onmacht kunnen doen.

Soms hoor ik wel van mensen dat ze het moeilijk vonden dat de baby de hele nacht heeft gehuild. Ik laat ouders opschrijven wanneer hun kindje begon te huilen en weer stopte. Het kan voor ouders soms aanvoelen alsof hun kind erg lang huilde; in de praktijk blijkt het dan best wel mee te vallen.

Ik hoop dat het effect van voorlichting over het Shaken Baby Syndroom is dat mensen, wanneer ze in paniek raken of zich onmachtig voelen, toch denken: “Oh ja, daar heb ik over gehoord. Ik moet mijn baby niet schudden of hardhandig vastpakken. Ik laat hem nu maar even huilen en loop even weg’. Ieder kind dat je door deze voorlichting kunt beschermen is prachtig.’

Goede voorlichting kan er toe bijdragen dat het aantal baby’s dat overlijdt of gehandicapt raakt doordat ze geschud worden met bijna de helft afneemt. In een grootschalige Amerikaanse studie kregen 65.200 ouders na de geboorte van hun kind voorlichting over het Shaken Baby Syndroom. De voorlichting resulteerde in een afname van tenminste 47 procent van het aantal baby’s en jonge kinderen dat (ernstige) schudletsels op liep. Meer dan 95 procent van de ouders die de voorlichting kregen, herinnerde zich dit 7 maanden later nog.

In een Canadese studie is het effect onderzocht van een voorlichting-DVD en een folder over de preventie van het Shaken Baby Syndroom en het omgaan met huilen van je baby. De voorlichtingsmaterialen leidden tot betere kennis van ouders over het huilen van baby’s en de gevaren van schudden. Ook vertelden zij meer aan andere (familieleden, oppas) over de gevaren van schudden van baby’s.

Dat met voorlichting aan ouders goede resultaten te bereiken zijn, is ook te zien aan onderzoek dat ten grondslag ligt aan de Nederlandse Richtlijn Excessief Huilen voor de jeugdgezondheidszorg. Van Sleuwen toonde aan dat huilgedrag van baby’s veranderde na het geven van voorlichting aan ouders. Twee weken nadat ouders aan de slag gingen met de tips was het huilgedrag met 50 procent afgenomen en na acht weken zelfs met 75 procent. Dit is een belangrijk resultaat waarmee kan worden voorkomen dat ouders hun toevlucht zoeken tot ineffectieve, of zelfs schadelijke methoden om huilen te beperken.

Voorlichting over het voorkomen van het Shaken Baby Syndroom kan gegeven worden door beroepskrachten die in de periode rond, en na de geboorte van een kind contact hebben met ouders, zoals verloskundigen, kraamverzorgenden en jeugdverpleegkundigen.

Gemeenten kunnen afspraken maken welke beroepsgroep verantwoordelijk is voor het geven van voorlichting over het Shaken Baby Syndroom. In het buitenland zijn voorlichtingsprogramma’s ontwikkeld waarmee het aantal hersenletsels bij baby’s tot de helft werd teruggebracht.

Kenmerken van deze effectieve voorlichtingprogramma’s zijn:

• De voorlichting wordt gegeven op het juiste moment: dus na de geboorte, als het huilgedrag al plaatsvindt. De meest risicovolle periode is gedurende de eerste maanden na de geboorte van de baby. Een kind krijgen is een ingrijpende gebeurtenis, uit onderzoek blijkt dat mensen juist tijdens zo’n ingrijpende gebeurtenis het meest open staan voor informatie en gemotiveerd zijn om te leren.
• De voorlichting wordt mondeling gegeven met ondersteuning van leesmateriaal en/of video. Enkel een folder blijkt onvoldoende effectief.
• De voorlichting wordt gegeven aan alle ouders. Het is een valkuil om deze voorlichting alleen te geven aan gezinnen waar bekende en moeilijk beïnvloedbare risicofactoren op kindermishandeling aanwezig zijn als verslavingsproblematiek of partnergeweld. Vermoeidheid bij ouders en gevoelens van onmacht en onbekendheid met huilgedrag werken het schudden van baby’s in de hand. Deze, meer algemeen voorkomende, factoren blijken goed beïnvloedbaar met voorlichting.
• Niet alleen moeders, vooral ook vaders(en stiefvaders/partners) worden voorgelicht, omdat die laatsten in de meeste gevallen de plegers zijn.

In de voorlichting komt het volgende aan de orde:

• Uitleg over het huilgedrag van baby’s. Het Shaken Baby Syndroom komt vaker voor in de periodes dat baby’s meer huilen. Ouders wordt uitgelegd dat huilen bij baby’s hoort, hoeveel ze huilen en hoe huilgedrag zich ontwikkelt in de eerste maanden na de geboorte.

• Bespreken dat een gevoel van onmacht en onzekerheid in deze periode normaal is.
• Advies of een stappenplan over hoe te handelen wanneer ouders zich boos of gefrustreerd voelen. Zoals de baby wegleggen, uit de kamer weggaan en terugkomen als ze rustig zijn, hulp vragen aan mensen uit hun omgeving of hulpverleners.
• Uitleg over de gevaren en mogelijke gevolgen van schudden, eventueel met behulp van de voorlichtingsfilm ‘Niet schudden, breekbaar’.

In Nederland zijn de in internationaal verband effectief gebleken voorlichtingsprogramma’s door TNO vertaald en omgezet naar een Nederlands voorlichtingsproduct. Voor ouders is foldermateriaal en een DVD ontwikkeld die door ouders bekeken kan worden met de kraamzorgmedewerker. Voor de professionals is een training en een online module ontwikkeld, die hen leert hoe effectief voorlichting te geven.

Een gemeente kan stimuleren dat een voorlichtingsprogramma en passende interventies worden ingekocht en ingevoerd in onder andere haar jeugdgezondheidszorg en kraamzorgorganisaties. Hierbij hoort ook deskundigheidsbevordering.

Ook moeten in de gemeente goede samenwerkingsafspraken zijn gemaakt waarin duidelijk is wie de voorlichting geeft en welke interventiemogelijkheden er zijn voor gezinnen die meer ondersteuning nodig blijken te hebben. Een gemeente kan (laten) monitoren in hoeverre alle ouders van pasgeborenen bereikt worden met deze voorlichting.

Wat is het probleem?

In Nederlands onderzoek gaf één op de twintig ouders aan dat zij hun baby van zes maanden of jonger gesmoord, geslagen of geschud hadden om hun kind te laten stoppen met huilen. Ieder jaar worden bij 30 tot 60 baby’s hersenletsels geconstateerd die waarschijnlijk het gevolg zijn van heftig schudden en geweld.

Veel van deze kinderen houden hier blijvende hersenschade aan over. Drie á vier baby’s per jaar overlijden aan het Shaken Baby Syndroom. Veruit de meeste onderzoeken die het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling uitvoert, gaan over baby’s die nog geen één jaar oud zijn. In vier op de vijf gevallen van babymishandeling blijkt huilen de aanleiding te zijn geweest.

Leren over huilgedrag

Een aantal ernstige gevallen van babymishandeling is te voorkomen. Een eenvoudige, maar effectieve manier is het geven van mondelinge voorlichting aan alle ouders in de weken na de geboorte.

Ouders leren over het huilgedrag van baby’s en krijgen informatie over de gevolgen van het Shaken Baby Syndroom. In internationaal onderzoek is aangetoond dat zo het aantal baby’s met toegebrachte hersenletsels, met de helft kan afnemen.

Achtergronden

Ouders schudden jonge kinderen door elkaar in een aanhoudende stresssituatie, impuls- of paniekreactie. Ze realiseren zich onvoldoende hoe gevaarlijk het schudden van een baby of jong kind is. Vermoeidheid bij ouders en huilgedrag bij kinderen werken deze situatie in de hand.

Bij deze vorm van kindermishandeling spelen (ook) andere risicofactoren dan de bekende, en moeilijk beïnvloedbare, risicofactoren als armoede, psychische problemen en verslaving een rol. De factoren die het schudden van baby’s veroorzaken, blijken relatief goed beïnvloedbaar met eenvoudige voorlichting.

Cijfers

• 1 op de 20 ouders schudt zijn baby, smoort hem met de hand of doeken of deelt tikken uit om het huilen van de baby te verminderen.
• De meeste slachtoffers van schudletsels zijn baby’s van drie tot acht maanden.
• Op de afdelingen voor spoedeisende hulp in de Nederlandse ziekenhuizen worden jaarlijks 25 á 30 kinderen geregistreerd die hersenletsel hebben opgelopen als gevolg van schudden. Bij nog zo’n 30 kinderen per jaar lijkt hun hersenletsel te zijn veroorzaakt door geweld, maar blijft de oorzaak onduidelijk.
• Uit CBS-registratie blijkt dat 3 á 4 baby’s per jaar in Nederland overlijden aan babymishandeling als gevolg van hersenletsel.
• Plegers zijn meestal de ouders en hun partners (75%), en dan vaak de biologische vader, stiefvader of ‘vriend van moeder’ (58%).
• Waarschijnlijk blijven vele gevallen met milde(er) hersenletsel onopgemerkt omdat hiervoor niet direct medische hulp wordt gezocht.
• Veruit de meeste onderzoeken die het AMK uitvoert gaan over baby’s die nog geen 1 jaar oud zijn.
• Het aantal AMK-onderzoeken voor deze groep is sinds 2005 sterker gestegen dan voor elke andere leeftijdsgroep.

Gevolgen voor een kind

Het hoofd van een baby is zwaar in verhouding tot het lichaam. Nekspieren kunnen nog niet zonder steun het hoofd rechtop houden. Door het krachtig schudden kunnen vaatwanden scheuren en hersenen zwellen. Het zuurstoftekort dat hierdoor ontstaat, kan tot blijvende beschadigingen leiden, in het ergste geval met de dood tot gevolg.

Directe gevolgen van schudden kunnen zijn:

• doofheid;
• blindheid;
• overgeven;
• niet kunnen slikken;
• ademhalingsmoeilijkheden;
• bloedingen in de ogen.

In een later stadium kunnen de gevolgen tot uitdrukking komen in leerproblemen, spraakproblemen, ontwikkelingsachterstand, coma en overlijden.

Uit een recente Nederlandse studie blijkt dat van de kinderen die forensisch en medisch zijn onderzocht in verband met ernstig toegebracht schedelhersenletsel, 28 procent de mishandeling niet overleefd heeft en 56 procent (levenslange) handicaps opliep als gevolg van het schudletsel.

Interview met een kraamverzorgende

‘Veel ouders horen van mij voor het eerst hoe schadelijk schudden van een baby is en zijn verbaasd’

VOORLICHTING SHAKEN BABY SYNDROOM

Kindermishandeling voorkomen: het kan!

Wat is het effect?

Door goede voorlichting kan het aantal baby’s dat overlijdt of gehandicapt raakt door schudletsels met bijna de helft afnemen.

Hoe is het aan te pakken?

Met goede voorlichtings- materialen wordt met alle ouders van pasgeborenen gesproken over het omgaan met huilen van hun baby. In een gemeente is afgesproken welke beroepsgroep hiervoor verantwoordelijk is.

Wat is het probleem?

1 op de 20 ouders schudt, smoort of slaat zijn baby als het kind huilt. In 4 op de 5 gevallen van babymishandeling was huilen de aanleiding.