Augeo magazine - Over veilig opgroeien

De 26-jarige Nina staat inmiddels 4 jaar als leerkracht voor de klas. De school staat in een gemêleerde wijk. Voelde zij zich na de pabo voldoende voorbereid op bijvoorbeeld het in gesprek gaan met ouders?

‘We hadden op school altijd al een protocol over kindermishandeling. Omdat per 1 juli de Wet Meldcode ingaat, hebben we er in een teamvergadering weer over gesproken. Vooral over de signaleringsfunctie die je als leerkracht hebt en het delen van je zorgen met collega’s. Zelf vind ik de stap van vermoeden naar in actie komen, soms nog wel lastig.’

‘Zo kwam er laatst een jongetje met een handafdruk op zijn wang op school. Hij was vrolijk en toen ik er naar vroeg vertelde hij luchtig dat hij met zijn neefje gestoeid had. Diezelfde middag vroeg ik aan zijn moeder hoe hij aan de blauwe plek kwam. Ook zijn moeder reageerde ontspannen en vertelde dat hij met zijn neefje buiten had gespeeld. Als de ouders ook ontspannen reageren en er verder geen signalen zijn, tja, wat moet je dan? Als ik me zorgen maak, maak ik een notitie en houd ik het in de gaten. Dan moet je afwachten hoe het zich in de toekomst ontwikkelt.’

Kind kwijtraken

‘Vaak weet je niet zeker wat er speelt. Het ligt ook zo gevoelig. Een collega had ooit een kind in de klas waarvan het gezin veel hulp kreeg van verschillende instanties. Tijdens een huisbezoek zag ze opgedroogd braaksel van het kind liggen en hondendrollen in het huis.’

Er waren al zoveel gesprekken geweest met dit gezin, dan kom je op een punt dat je moet melden. Vlak daarna verhuisde het gezin. Niemand wist waar ze naar toe waren. Dan schrik je ontzettend. Het is nooit de bedoeling dat je een kind kwijtraakt doordat je je zorgen bespreekt of een melding doet.’

Schaamte

‘Je wilt het beste voor een kind. En je wilt juist het kind én de ouders helpen. Maar er zijn ouders die in eerste instantie niet geholpen willen worden. Ze schamen zich, bijvoorbeeld omdat ze moeten toegeven dat hun kind niet luistert en dat ze slaan uit onmacht.’

‘Door in gesprek te gaan met de ouders, het vertrouwen te winnen, probeer je uit te leggen dat er ook andere oplossingen zijn. Zodat escalaties in de toekomst voorkomen kunnen worden. Je moet een band opbouwen met ouders en dat kost tijd. Je krijgt te maken met weerstand, zo van: “bemoei je er niet mee” Maar als je begrip toont, verdwijnt die weerstand meestal wel. Dan kom je op één lijn met ouders en laat je zien dat we allemaal hetzelfde willen: “Het beste voor het kind.”

Loos signaal?

‘Als een kind onder de blauwe plekken zit, is het duidelijk. Maar vaak is het nog best moeilijk grip op je vermoedens te krijgen. Wanneer is het een loos signaal, wanneer moet je er als leerkracht écht iets mee? Veel leerkrachten die ik ken zeggen dat ze te weinig weten over het herkennen van signalen bij kinderen en hoe je met ouders in gesprek gaat.

‘Als ik naar mijn eigen opleiding kijk, heb ik daar inderdaad weinig over geleerd. Kindermishandeling en gesprekken met ouders kun je wel de ‘ondergeschoven kindjes’ van de pabo noemen. Terwijl je er in de praktijk zo veel mee te maken kan krijgen. Ik vind het zeker een goede zaak dat er een Wet Meldcode komt, maar er is nog veel winst te behalen. Te beginnen bij de pabo’s.’

Tekst: Inez van Goor

‘Het is belangrijk dat een intern begeleider of aandachtsfunctionaris een plek in de school heeft,’ vindt Loek Mak-Peters. Belangrijk, omdat leerkrachten gemakkelijker binnenlopen voor advies.

Loek Mak-Peters (53) is interim intern en ambulant begeleider op een basisschool en secretaris van de Landelijke Beroepsgroep Begeleiders Onderwijs (LBBO). De overkoepelende organisatie voor intern en ambulant begeleiders, gedragsspecialisten en beeldbegeleiders. Loek werkt ruim 30 jaar in het onderwijs, in het verleden ook als leerkracht.

‘Ik weet nog dat bij een collega in de klas ik was toen nog leerkracht een kind vaak boos was. In die tijd zocht je op eigen houtje uit wat er aan de hand was. Vervolgens werd het opgepakt door de directeur. Hij nam maatregelen; regelde dat er hulp in dat gezin kwam. Maar er was geen standaardprocedure en vervolgstappen werden naar eigen goeddunken gezet.’

Verkeerde interpretaties voorkomen

‘Vroeger dacht je: ouders betrekken? Hoe doe je dat? Nu probeer je de ouders ‘mee te nemen’. Mits een kind daardoor niet in gevaar komt, natuurlijk. Ik vertel in een gesprek met ouders wat wij als school zien. Dat zijn emotionele gesprekken; het zijn in feite slecht nieuwsgesprekken. Als het lukt de zorgen met ouders te delen, ben je al een eind in de goede richting. Het voorkomt ook verkeerde interpretaties. Laatst schrok de schoolarts bijvoorbeeld van een blauwe plek bij een kind, die op een gekke plaats zat. De ouder zat er toevallig bij en kon meteen uitleggen dat het kind een trap van een paard had gekregen.’

‘We praten, in vergelijking met vroeger, opener over vermoedens van kindermishandeling. Binnen de school met elkaar praten over mogelijke signalen is een van de onderdelen in het stappenplan van een meldcode. Zo toets je samen: zien we hetzelfde?’

Spil in de zorg

‘Verder is het een voordeel dat intern begeleiders eind jaren ’90 in het onderwijs zijn geïntroduceerd. We coachen leerkrachten bij het ontdekken en begeleiden van kinderen met leer- en gedragshulpvragen en zijn aanspreekpunt bij vermoedens van mishandeling. We zijn bekend met de meldcode en de 'spil in de zorg'. Ik heb het overzicht, weet hoe het staat met de ontwikkeling van de leerling, of er zorgen zijn over broertjes of zusjes. Leerkrachten lopen gemakkelijk binnen voor overleg, of een kind komt tijdens groepsbesprekingen ter sprake. Ik vind dat iemand die je hierover kunt raadplegen, dicht bij in school zou moeten zitten. En dat leerkrachten weten dat ze binnen school bij die persoon terechtkunnen met zorgen om een kind.'

Verwaarlozing van kinderen komt veel voor

‘Ik heb vijf jaar als leerkracht gewerkt. En heb een paar kinderen in de klas gehad die te maken hadden met geweld. Dat loste de directeur op, zo ging dat toen. Soms werden kinderen zomaar van school gehaald. Nu vindt er warme overdracht plaats tussen scholen en vragen scholen om een onderwijskundig rapport. We hebben ook een veel uitgebreider leerlingvolgsysteem.’

‘Als je naar de cijfers kijkt: in elke klas zit gemiddeld één kind dat mishandeld wordt. Wanneer je weet dat verwaarlozing daar ook onder valt, kun je die cijfers beter plaatsen. Ook kan een leerkracht nu beter die signalen opvangen. Ik vind het belangrijk kindermishandeling op de kaart te blijven zetten in scholen. Je hebt persoonlijke emoties bij dit onderwerp maar je moet wel professioneel handelen.’

Scholing is belangrijk

‘Uit onderzoek zou blijken dat professionals die werken volgens een meldcode, vaker in actie komen als ze zich zorgen maken over een kind. Het zou daarom goed zijn als leerkrachten zich op dit vlak scholen, zodat ze zich bewuster worden van wat je eigenlijk ziet en bijvoorbeeld tijdens het omkleden bij gym signalen misschien eerder plaatst.’

‘Het zou mooi zijn om eens in de zoveel tijd met het hele team een lezing of training te volgen. Maar zo’n gezamenlijke vrije studiedag is praktisch niet haalbaar. Heel veel zaken verdienen de aandacht in het onderwijs. Daarom vind ik de e-learningcursussen van The Next Page zo’n uitkomst. Die kun je zelfstandig doorwerken, wanneer het jou uitkomt.’

Bezuinigingen: maar meer problemen in gezinnen

‘Ondertussen zien we de gevolgen van de recessie. Er wordt bezuinigd op preventieve hulp, terwijl er tegelijkertijd meer problemen spelen bij gezinnen: ouders raken hun baan kwijt, kunnen rekeningen niet betalen: de spanningen lopen op en daarmee neemt het risico op kindermishandeling en huiselijk geweld toe. Als we nauwelijks meer preventieve hulp kunnen inschakelen, zoals een gesprek met een maatschappelijk werker, kunnen we straks alleen nog maar curatief handelen.’

Tekst: Merel van Dorp

Carla Franssen (55) werkt sinds 2001 als schoolmaatschappelijk werker voor kinderen met een beperking in het (speciaal) basisonderwijs en voortgezet onderwijs.

‘Kindermishandeling in de breedste zin van het woord, komt naar mijn mening veel voor. In ongeveer 30% van mijn contacten heb ik te maken met kindermishandeling of situaties waarin kindermishandeling heeft plaatsgevonden. Bijvoorbeeld als kinderen getuige zijn geweest van geweld, of bij moeilijke scheidingen met veel ruzie of pedagogische onmacht.’

‘Kinderen zijn vaak getuige van dingen waar ze geen getuige van zouden moeten zijn: ouders die ruzie maken of elkaar slaan. Dat er veel getuigen zijn van huiselijk geweld bewijzen de dossiers die ik dagelijks te lezen krijg: ‘Mijn kind heeft veel meegemaakt’, of ‘Mijn kind heeft veel gezien’, is iets wat ik hier vaak in terugzie. Dat kom ik ook zeker veel in het speciaal basisonderwijs (SBO) tegen.’

Scheidingsproblematiek

‘In het SBO zit meer problematiek want het kind wil of kan niet mee in de gewone stroom en heeft doorgaans geen gewone schoolloopbaan. Dit geeft veel spanning en ouders raken regelmatig gefrustreerd. Een kind met gedragsproblemen brengt veel onrust in het gezin.’

Uit onderzoek blijkt dat er meer scheidingen voorkomen bij ouders met een kind met een beperking. Ik maak me ernstige zorgen over de gevolgen voor het kind omdat scheiden steeds ingewikkelder wordt; co-ouderschap, omgangsregelingen. Het is soms niet meer te volgen hoe het allemaal in elkaar zit.’

Waar zijn de rechten van het kind?

‘De rechten van ouders zijn steviger verankerd maar dit is niet altijd in het voordeel van het kind. Het duurt tegenwoordig vrij lang voordat het kind de zorg krijgt waar het recht op heeft. Je moest eens weten hoe lang we soms bezig zijn om handtekeningen te verzamelen voor een SBO-aanvraag.’

‘Bijvoorbeeld omdat we de vader niet te pakken kunnen krijgen omdat zijn verblijfplaats onbekend is. Of hij wil niet meewerken omdat hij zijn ex een hak wil zetten. De wetgeving is geschreven voor de belangen van ouders. Helaas wordt er niet genoeg nagedacht over hoe het voor het kind is. De rechten van het kind zijn wat dat betreft echt nog in het geding vind ik.’

Melding AMK

‘Dat de meldcode per 1 juli ingaat, vind ik prettig. Het is goed dat er een protocol is zodat we weten hoe we moeten handelen. Vroeger was er een boel tamtam rondom dit onderwerp. Dan hoorde je: “Heb je dat kind gezien?” Maar het kwam niet verder dan gefluister in de wandelgangen. Of het sloeg door en werd er juist veel te snel gereageerd. Daarom vind ik het goed dat het nu gestroomlijnd wordt. Dat elk signaal serieus genomen wordt in het belang van het kind.’

‘Wel merk ik dat er nog veel onduidelijkheid is over of je nu wel of beter niet een melding bij het AMK kan doen. Dit kan op zich anoniem, maar als school kan dat eigenlijk niet. Het AMK wil graag weten wie er belt. Bij een anonieme melding krijgen de ouders een brief dat er een melding bij het AMK is gedaan, maar dat ze niet mogen zeggen wie het is.’

Niemand meer vertrouwen

‘Dat zorgt voor veel onzekerheid bij de ouders want dat kan dus iedereen zijn en zodoende kunnen ze niemand in hun omgeving meer vertrouwen. Daarom maakt het melden voor een school bij het AMK lastig. Er zijn ouder die hun kind gewoon van school halen.’

‘Bij crisisachtige situaties kan je niet om een AMK-melding heen. Ik maak wel eens mee dat een kind bont en blauw op school komt en niet terug naar huis wil. Dan bel je het AMK en wordt zo’n kind nog dezelfde week uit huis geplaatst. Dat is de snelheid van het AMK.’

Consultatie bij AMK

‘Ikzelf doe niet zoveel meldingen bij het AMK, maar ik consulteer ze wel regelmatig. Een vertrouwensarts van het AMK kan een intern belegeider ondersteunen bij het bieden van hulp of hoe zij een gesprek kan aangaan met de ouders. Het AMK is vooral heel fijn om mee te overleggen: “Wat moet ik nou doen?” “Is het ernstig genoeg?” “Is het een melding waard?” Dat soort vragen.’

‘Bij ouders merken we dat schoolmaatschappelijk werk nog vrij laagdrempelig is. En dat we daardoor hun vertrouwen kunnen winnen. Wij zijn immers nog niet van jeugdzorg of van een andere “bedreigende” instantie. We bemiddelen regelmatig rondom het geven van medicatie aan kinderen met bijvoorbeeld ad(h)d of niet. Wij zien vaak positieve resultaten bij kinderen.’

Medicatie

‘Leerlingen die eigenlijk naar het speciaal onderwijs zouden moeten, worden hanteerbaarder en kunnen zodoende in de reguliere basisschool blijven. Ouders hebben vaak geen zin in een stempel en weigeren daarom vaak nader onderzoek. Ze zijn bang voor dossiervorming. Dat het dossier hun kind blijft achtervolgen waardoor het minder kansen krijgt. Dit gebeurt natuurlijk niet. Juist om het probleem te ontkennen doe je het kind tekort.’

Het is onze taak om ouders rijp te maken voor hulpverlening. Dat lukt doorgaans gelukkig vrij goed. Het komt niet vaak voor dat ouders alle hulp weigeren. Hulp in een gezin is echter geen garantie dat kindermishandeling (niet meer) voorkomt. Maar niets doen is natuurlijk veel erger.’

Tekst: Inez van Goor