Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Coen werd mishandeld door zijn alcoholistische vader. Het was de schoolarts die merkte dat hij niet lekker in zijn vel zat. Door groepstherapie bij het Kinder- en Jeugdtraumacentrum in Haarlem veranderde Coen van ‘een boos jongetje in een vrolijke puber’. Coen doet zijn verhaal zowel in TKM als in de Klokhuisserie over kindermishandeling .

‘Midden in de nacht schudde hij me soms wakker en dan snauwde hij tegen me: “Heb je je sokken nog steeds aan!” Terwijl ik helemaal geen sokken aanhad.’ Coen was destijds een jaar of 6 en zijn vader had het, als hij stevig gedronken had, vooral op hem begrepen. Hij bekte hem af, schreeuwde tegen hem en sloeg hem.

Hoeveel zijn vader dronk, illustreert Coen met het volgende voorbeeld. ‘We waren ergens op bezoek en binnen een kwartier had hij acht flesjes Hertog Jan naar binnen gewerkt.’ Incidenteel richtte de woede van ‘Henrikus’ zoals Coen en zijn drie jaar jongere zusje Mignonne hem onder elkaar noemen , zich ook op moeder Felice en Mignonne.

Brabantse Bourgondiër

Felice leerde Henrikus kennen als in de woorden van Felice ‘een leuke man, een gezellige, Brabantse Bourgondiër’. Maar nadat hij zijn zaak had verkocht en kon gaan rentenieren, viel er kennelijk een rem weg en raakte hij hopeloos aan de drank.

Toen Felice de problemen met haar schoonfamilie probeerde te bespreken, bleek dat aan dovemansoren gericht. ‘Ze geloofden mijn verhalen niet.’ Pogingen van haar kant om Henrikus te laten afkicken, mislukten.

Na een paar jaar van drankmisbruik, werd de thuissituatie zo uitzichtloos en beangstigend dat Felice ze was toen nog niet van Henrikus gescheiden besloot met haar kinderen uit het Brabantse Rosmalen te vluchten. Ze vestigden zich in een dorp dichtbij Amsterdam.

Schoolarts

Het was de schoolarts op zijn nieuwe school die merkte dat Coen niet goed in zijn vel zat. ‘De schoolarts vroeg me van alles. Uiteindelijk heb ik hem verteld dat ik niet goed kon slapen, omdat ik bang was dat mijn vader me dood kwam maken’, vertelt Coen.

Via een doorverwijzing naar het ziekenhuis kwamen moeder en zoon eind 2005 in het Kinder- en Jeugdtraumacentrum (KJTC) in Haarlem terecht. Coen: ‘Ik voelde me in die tijd depressief, kon niet slapen, en ik had om ’t minste of geringste woedeaanvallen. Dan ging ik schreeuwen en stampen.’

Door het lint

Op zijn nieuwe school kon hij niet aarden. ‘Er hoefde maar iets tegen te zitten of ik ging al door het

lint.’ Zijn moeder vult aan dat hij in niets meer leek op de oude Coen. ‘Hij was nooit meer blij. Hij kon niet meer genieten.’ Na de intakegesprekken op het KJTC moesten ze nog wel een paar maanden wachten voor er plaats was. Toen die er was, kwam Coen in de kindertherapiegroep en Felice in de parallelle ouderbegeleidingsgroep.

Kinderen hebben er wel degelijk last van

Voor coördinator van het KJTC en psychotherapeut Margreet Visser past het gezin van Felice precies in het profiel van gezinnen die baat hebben bij deze aanpak. Bij al de gezinnen die meedoen is thuis sprake van geweld en van alcohol- of drugsmisbruik.

Een andere overeenkomst is dat veel ouders denken dat het heel jonge kinderen ontgaat wat zich in het gezin allemaal afspeelt. Ook Felice ging er in eerste instantie vanuit dat haar dochter Mignonne niets gemerkt zou hebben. Ze was toen 3 jaar oud. ‘Als het geweld plaatsvindt op momenten dat kinderen horen te slapen, denken veel ouders dat ze nergens weet van hebben’, aldus Visser. ‘Maar dat is zelden het geval. Het ontgaat hen niet en ze hebben er wel degelijk last van.’

Ouder- en kindergroep

Later werd dan ook besloten dat Mignonne een kortdurende individuele therapie zou krijgen. De oudergroep gaat eerder van start dan de kindergroep. ‘We hebben dat ingevoerd’, vertelt de coördinator, ‘omdat we merkten dat ouders, door de trauma’s die ze zelf hebben opgelopen, hun kinderen onvoldoende kunnen steunen.’

In een zestal sessies vertellen ouders hun verhaal en leren ze hoe ze de thuissituatie voor hun kinderen veilig kunnen maken. Ook is er aandacht voor de voorgeschiedenis van de relatie. Dit is belangrijk om erachter te komen hoe de deelnemers in zulke gewelddadige relaties zijn terechtkomen en waarom ze die niet eerder opgebroken hebben.

Grenzen stellen

Felice stond aanvankelijk wat huiverig tegenover de andere deelnemers van de oudergroep. ‘“Wat zijn dat voor vrouwen?”, vroeg ik me af. Maar al snel had ik door dat ze net als ik waren, heel normale mensen, met dezelfde soort ervaringen.’ Na zes weken begint ook de kindergroep. Beide groepen gaan parallel op dezelfde thema’s in, zoals boosheid, schuld, veiligheid, grenzen stellen, gevoelens, ruzie en geweld, geheimen, dromen en nachtmerries, verandering en afscheid nemen. Tijdens het laatste half uur van elke therapiesessie gaan de ouders naar de kinderen toe en luisteren naar wat hun kinderen te vertellen hebben.

Volgens Visser voelen kinderen zich bijna altijd schuldig aan wat er in het gezin is misgegaan. ‘Schuldgevoel is daarom een belangrijk thema om te bespreken.’ Ook Coen heeft daar destijds mee gezeten. ‘Ik dacht dat het door mij kwam dat mijn moeder en Henrikus gingen scheiden, omdat ik haar verteld had dat hij zoveel dronk.’ Door de therapie is hij van dat schuldgevoel verlost geraakt.

Gezichtsuitdrukkingen

Een paar dingen zijn Coen echt bijgebleven van de therapie. Zoals het werkboek waarin gezichten met verschillende gezichtsuitdrukkingen stonden afgebeeld. ‘Er zaten bijvoorbeeld blije, verdrietige en boze gezichten bij. Elke keer moesten we aangeven hoe we ons die dag voelden en welk gezicht daarbij hoorde’, vertelt hij. ‘Bij mij wisselde het per keer hoe ik mij voelde.’ De groepsbegeleiders vond hij heel aardig. ‘Als je wat vertelde luisterden ze heel goed en stelden allerlei vragen, zodat je je verhaal precies zo kon vertellen als het was gegaan.’

Veel indruk maakte de ‘dummy’ op hem, een doorzichtige plastic paal. ‘Daar mocht je je op afreageren. In gedachten stelde je je dan iemand voor op wie je boos was. Voor mij was dat natuurlijk Henrikus, en dan sloeg je de dummy’. En wat hij zeker niet vergeten is, is dat ze elke keer snoep en limonade kregen.

Herkenning vinden

De opzet van de therapie is dat de kinderen bij elkaar erkenning en herkenning vinden van wat hen is overkomen. Bij de verhalen van sommige kinderen werkte dat inderdaad zo voor Coen. ‘Sommige kinderen hadden net zoiets meegemaakt als ik. Dat de vader ook heel veel dronk en dan heel naar ging doen.’ Coen kon goed opschieten met de kinderen in zijn therapiegroep. Met één jongen uit de groep is hij nog een tijdje vriendjes gebleven.

Felice: ‘Die vriendschap ligt nu achter hem. Ik ga nog wel met die moeder om.’ Na de groepstherapie is Coen nog korte tijd individueel behandeld. Maar daarna heeft hij de geschiedenis met zijn vader goeddeels achter zich gelaten. ‘Wat er vroeger allemaal is gebeurd, zakt steeds verder weg. Heel af en toe neem ik nog een slaappilletje, maar meestal slaap ik weer goed’, zegt Coen. Ook volgens zijn moeder is hij er wel klaar mee. ‘Hij zei tegen me: “Ik kan weer echt lachen!”. Van een boos jongetje is hij een vrolijke puber geworden.’

Crematie

Een paar jaar geleden overleed zijn vader aan de gevolgen van overmatig alcoholgebruik. Ze gingen met z’n drieën naar de crematie. ‘Ik heb ze zelf de keus gelaten om wel of niet te gaan, zegt Felice. ‘Gelukkig kregen we in de kapel een plek achteraan, en naar de koffietafel zijn we niet geweest. Daarvoor was de verhouding met zijn familie te pijnlijk.’

De kinderen hadden allebei ronduit gemengde gevoelens. ‘Ik was wel verdrietig’, vertelt Mignonne, ‘maar ik kon niet meteen huilen. Ik had niet zo’n fijn gevoel.’ Voor zijn dood wilde ze ook absoluut geen contact meer met hem, en nog steeds is ze bang als ze een man ziet die enigszins op Henrikus lijkt. Toen Coen net had gehoord dat zijn vader dood was, voelde hij zich opgelucht. ‘Pas later besefte ik dat hij er echt niet meer was’. Want, zegt hij, ‘hij was wel heel gemeen, maar hij was toch mijn vader. En vroeger hebben we het ook heel leuk met hem gehad.’