Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Meewerken aan een documentaire kan heftige gevolgen hebben. Dat ondervonden Tom en zijn moeder Francis Kenter. Moeder Francis voedt haar zoon namelijk sinds zijn 5e op met alleen rauw voedsel omdat zij ervan overtuigd is dat gekookt eten ongezond is.

Ook zuivel, vis, vlees of eieren zijn voor haar uit den boze. Anneloek Sollart maakte in 2008 de documentaire ’Rauw’ waarin zij de manier van leven van Francis en Tom filmde. Deze documentaire is hier te zien.

Achterblijven in groei

De eerste documentaire riep heftige reacties op. Onder andere omdat blijkt dat Tom achterblijft in zijn groei. Zijn moeder geeft daarvoor als verklaring dat hij geen groeihormonen uit vlees en zuivel meer binnenkrijgt. Francis en Tom zijn in 2008 te gast in De Wereld Draait Door . Het interview begint na 5:30 min. Sportverslaggever Hugo Borst ging toen fel in tegen de levenswijze van de moeder en nam het op voor haar zoon.

Naar aanleiding van de documentaire zei Francis toe Toms gezondheid te laten onderzoeken. Een kinderarts constateert ernstige ondervoeding. En zegt dat Tom 12 tot 14 centimeter kleiner dan zijn leeftijdsgenoten kan blijven als zijn eetpatroon niet wordt aangepast. De kinderarts vergelijkt Tom met een kind uit een ontwikkelingsland dat aan ‘ondervoeding’ lijdt.

Melding kindermishandeling

De kinderarts doet uiteindelijk een melding van kindermishandeling. Dat was voor documentairemaker Sollart aanleiding om de vervolgdocumentaire ‘Rauwer’ te maken. Daarin is te zien hoe officiële instanties zich in het gezin proberen te mengen. Deze documentaire is hier te zien. Ook voorstanders van rauwe voeding reageren .

Bureau Jeugdzorg

Omdat de moeder van Tom hem al enige tijd thuis houdt en niet naar school laat gaan, besloot Bureau Jeugdzorg de jongen met een spoedprocedure uit huis te plaatsen. Dat is echter nog niet gedaan. Tom verblijft inmiddels op - voor Bureau Jeugdzorg - onbekend adres.

In een uitzending van Pauw en Witteman is een gesprek te zien met de documentairemaakster en de moeder.

Op de spoedeisende hulp van ziekenhuizen wordt kindermishandeling vaak gesignaleerd aan de hand van de zogenoemde SPUTAVOMO-vragenlijst. Met behulp van dit instrument probeert de arts of verpleegkundige na te gaan of het letsel het gevolg kan zijn van kindermishandeling. SPUTAVAMO staat voor de eerste letters van de onderwerpen waarover vragen worden gesteld:

- soort

- plaats

- uiterlijke kenmerken

- tijd

- oorzaak

- veroorzaker

- andere getuigen/signaleerders

- maatregelen

- oude letsels

Helaas blijkt in 50% van de gevallen dat het om verwaarlozing gaat. Daarom hebben het VU medisch centrum Amsterdam en het Spaarne Ziekenhuis in Hoofddorp een signaleringsinstrument ontwikkeld dat deze vorm van kindermishandeling in beeld moet brengen.

De vragenlijst bestaat uit vijf vragen:

1. Is er aanwijzing voor psychosociale problematiek bij de ouders?

2. Zijn er aanwijzingen voor lichamelijke of emotionele verwaarlozing bij het kind?

3. Is het tijdstip van presentatie niet passen bij de leeftijd van het kind?

4. Zijn er aanwijzingen noodzakelijke tijdige medische zorg het kind is onthouden?

5a. Is het trauma veroorzaakt door nalatigheid van de ouders?

5b Lijkt er sprake van intentioneel handelen

Pilotstudie

Er heeft een pilotstudie plaatsgevonden en daaruit kwam naar voren dat 11 van de 100 kinderen kenmerken heeft van mogelijke verwaarlozing. De vragenlijst is nog niet gevalideerd. Maar de onderzoekers wijzen er wel op dat ze door deze vragenlijst een groep kinderen in beeld krijgt die met het SPUTAVAMO niet naar boven was gekomen.

Depressieve en angststoornissen in het volwassen leven kunnen het gevolg zijn van mishandeling, seksueel misbruik of emotionele verwaarlozing in de kindertijd. Dat is al langer bekend. Een nieuwe studie van de Universiteit Leiden laat zien laat zien welke vorm van jeugdtrauma kenmerkend is voor welke psychische aandoening. Emotionele verwaarlozing blijkt een belangrijke risicofactor voor depressie en sociale angst.

Pagina-inhoud

Dimence www.dimence.nl heeft een reizende expositie van kindertekeningen die te maken hebben met huiselijk geweld. Dimence is een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in de regio Zwolle, Almelo, Zutphen.  

Vooral de tekeningen waar kinderen uit het basisonderwijs tips voor ruziënde ouders hebben getekend zijn treffend. Tot 10 tellen, geen ruzie maken waar de kinderen bij zijn en niet vloeken. De tekeningen zijn ontstaan na een les over ruzies thuis.

De expositie is van 23 november tot 20 december te zien bij Centrum voor Jeugd en Gezin Zwolle-Zuid en Zwolle-West. Wie geen tijd heeft om er heen te gaan, kan een kijkje nemen op de website van Dimence . Daar zijn de tekeningen van de tips op te zien.

Dimence hoopt dat hulp- en dienstverleners deze tekeningen gaan gebruiken als hulpmiddel om met ouders en kinderen in gesprek komen over het geweld in het gezin. Maar ook als dit niet in je toekomstplannen voor 2013 zit, zijn de tekeningen zeker de moeite waard om eens te bekijken.

Feel the ViBe staat voor Violence Beaten en is een website voor jongeren die te maken hebben (gehad) met huiselijk geweld. Als slachtoffer of als getuige. Op deze website is informatie te vinden over geweld, over huiselijk geweld en over kindermishandeling.

Daarnaast kunnen jongeren met elkaar praten over wat ze hebben meegemaakt op het forum huiselijk geweld. Over hun situatie thuis, maar ook over hulp bij huiselijk geweld of gewoon over heel andere dingen, zoals hobby’s, werk of school. Ook organiseert de site een keer in de 2 weken een chat met een hulpverlener. Dat kan een huisarts, een begeleider op school of iemand anders zijn.

Nieuwe methode voor zelfhulp

De website is gemaakt door de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Vrouwenstudies Medische Wetenschappen van het UMC St. Radboud Nijmegen. Feel the ViBe heeft als doel het ontwikkelen en testen van een nieuwe methode die zelfhulp biedt aan jongeren (12-25 jaar) die getuige zijn van huiselijk geweld.

In 2012 en 2013 wordt Feel the ViBe getest. Nagegaan wordt of deze website jongeren helpt. Is er genoeg informatie te vinden? Is het fijn om met lotgenoten te praten? Voelt men zich beter als de website is bezocht? In alle fasen van het onderzoek zijn jongeren nauw betrokken.

Wij vinden het in ieder geval een prima initiatief en er wordt goed rekening gehouden met de doelgroep. Zo wordt de jongeren uitgelegd hoe je kan voorkomen dat iemand weet dat jij actief bent op de site. Ofwel; hoe wis je je geschiedenis zodat niemand ziet dat jij op deze site was. Slim en handig!

Kinderen van psychiatrische of verslaafde ouders (KOPP/KVO-kinderen) lopen een verhoogde kans om ook zelf een psychisch probleem of een verslaving te ontwikkelen. Schattingen lopen uiteen van een 3 tot 13 keer zo’n grote kans.

Daarnaast doen KOPP/KVO kinderen 5 keer vaker een beroep op de geestelijke gezondheidszorg dan kinderen van ouders zonder psychopathologie, aldus het Kinderrechtencollectief in 2011.

Factsheet Trimbos

Recent heeft het Trimbos-instituut twee publicaties uitgebracht die deze kinderen moeten helpen. De eerste publicatie betreft een factsheet . Daaruit blijkt dat het in totaal om minimaal 577.000 kinderen gaat. In de factsheet wordt ook ingegaan op de risicofactoren en de beschermende factoren van het kind en de ouders en wat de rol van de omgeving is.

Ook is het aanbod aan interventies in kaart gebracht, onderverdeeld in aanbod voor ouders, voor kinderen/jongeren en voor gezinnen. De factsheet is bedoeld voor gemeenten, zorgverzekeraars, hulpverleners en managers die te maken hebben met deze bijzondere doelgroep in de preventieve gezondheidszorg.

Handreiking Trimbos

De tweede publicatie van het Trimbos-instituut is in opdracht van het ministerie van VWS een Handreiking KOPP/KVO gemaakt. Het doel van de Handreiking is om gemeenten te ondersteunen bij het organiseren van de zorg voor KOPP/KVO kinderen.

De Handreiking geeft een overzicht van de belangrijkste kenmerken van deze groep kinderen. Daarnaast krijgen gemeenten inzicht in de mogelijkheden voor preventieve ondersteuning en in de wetgeving die daarbij relevant is.

Een wereld te winnen

Er is een wereld te winnen als het gaat om de begeleiding van KOP/KVO-kinderen. Dat zei orthopedagoog Rianne van der Zanden, wetenschappelijk medewerker bij het kennisinstituut in de Spits van 26 november.

Van der Zanden: ‘Er kan echt winst behaald worden door KOPP/KVO-kinderen goed in beeld te krijgen en voor te lichten. En hen zo nodig te steunen. Anders is de kans groot dat zij de toekomstige GGZ-klanten worden.’

Geld en ondersteuning

De vraag die bij ons opkomt is in hoeverre gemeenten geld hebben om die ondersteuning te bieden en in hoeverre zij gaan monitoren wat ervan terecht komt. Met een registratie, factsheet en handleiding is het immers nog niet geregeld.

Eind vorige jaar deed het Kinderrechtencollectief al de aanbeveling om landelijke afspraken te maken over (geoormerkte) financiering van de ondersteuning voor kinderen van ouders met psychische problemen en/of verslaving. Volgens ons is dat nog steeds noodzakelijk om de 'winst' waarover Trimbos spreekt te kunnen behalen.

Bij verwaarlozing denk je meestal eerst aan kinderen die van alles tekort komen. En niet direct aan kinderen die van alles teveel krijgen. Toch zijn er kinderen die verwaarloosd worden doordat zij extreem verwend worden.

En dan gaat het niet om zo af en toe een beetje verwend worden. Maar om structurele en overmatige verwenning. De auteur van dit boek spreekt dan over ‘problematische verwenning’. Het ‘teveel’ blijkt dan ineens een ernstige tekortkoming.

Interesse en ongemak

Als ouder van twee kleine kinderen las ik dit boek met een mengsel van interesse en gevoelens van ongemak. Het vervelende is namelijk dat ik mijzelf als opvoeder (en met mij vrees ik velen) zo hier en daar wel tegenkwam. Want ja, een conflict met je kind uit de weg gaan omdat het nét even niet uitkomt..?

Een jengelende peuter zijn zin geven omdat je even niet ‘stomme mama’ wilt zijn..? Of omdat je geen zin hebt in de dreigende driftbui van je kind? Herkenbare situaties waarbij je als ouder keer op keer de keuze moet maken tussen gemakzucht (volgens mij een karaktertrek van verwenning) en de inspanning die het vereist om normen te stellen en grenzen te bewaken in het gedrag van je kind.

Oppositioneel gedrag

‘Het verwende kind syndroom’ brengt op een heldere en toegankelijke manier in kaart wat ‘problematische verwenning’ inhoudt en wat hiervan de gevolgen zijn voor een kind. Aan die gevolgen wordt uitvoerig aandacht besteed. Hierbij vond ik met name belangwekkend dat de symptomen van problematische verwenning eenvoudig verward kunnen worden met oppositioneel gedrag, ADHD of angst- en depressieklachten.

Opvallend is dat problematische verwenning geen typisch ‘welvaartsprobleem’ blijkt te zijn. Het komt in alle gelederen van onze maatschappij voor. Naast materiële verwenning betreft het ook pedagogische en affectieve verwenning. Bij al deze vormen is er sprake van grenzeloosheid van de kant van de ouders, waardoor de gezonde ontwikkeling van het kind in gevaar komt.

Gebrekkige morele ontwikkeling

Aan de hand van diverse casussen wordt duidelijk gemaakt hoe problematische verwenning kan leiden tot een gebrekkige morele ontwikkeling, een gering zelfvertrouwen, een negatief zelfbeeld en zelfs ernstige vormen van angst, depressiviteit of agressief gedrag van het kind.

Gelukkig biedt dit boek ook handvatten voor herkenning en aanpak van ‘problematische verwenning’. Voor ouders is een apart hoofdstuk gewijd aan opvoedingsstijlen waarin geen ruimte is voor problematische verwenning, gelardeerd met voorbeelden en concrete handelingsrichtlijnen.

Rol professionals

Het boek sluit af met een hoofdstuk over de rol van de leerkracht en andere professionals, met name gericht op onderkenning van ‘problematische verwenning’ als vorm van verwaarlozing, en hoe hiermee om te gaan in contact met ouders, kinderen, school en hulpverlening.

Ondanks de heldere uiteenzettingen vond ik de toonzetting van het boek hier en daar wat kort door de bocht. Zo worden sommige ouders weggezet als ‘onnozel in de opvoeding’. En stelt de auteur in zijn inleiding dat we momenteel ‘in een kind-georiënteerde maatschappij leven, waarvan we de vervelende gevolgen dagelijks ondervinden op school, in de supermarkt, op de camping en in restaurants’.

Kind-georiënteerde maatschappij

Hij doelt daarbij op ‘kinderen die zich het centrum van het universum wanen, geen frustratie aankunnen en voortdurend hun vermeende rechten opeisen’. Zelf vraag ik mij ten zeerste af in hoeverre onze Nederlandse samenleving momenteel kind-georiënteerd te noemen valt.

Al met al is ‘Het verwende kind syndroom’ een niet al te dik, handzaam boekje dat leest als een trein. En het helpt zeker om kinderen en jongeren te beschermen tegen de verwaarlozende effecten van verwenning. Niet alleen voor professionals die met kinderen werken, maar zeker ook voor ouders en grootouders is dit boek zeker het lezen waard.

Marjon Donkers, redactielid TKM en zelfstandig adviseur jeugdbeleid & preventie kindermishandeling

Wetboek van strafrecht

Verwaarlozing van kinderen is in Nederland strafbaar gesteld in boek 2 van het Wetboek van Strafrecht. In het kader van ‘verwaarlozing van kinderen’ zijn de volgende artikelen in het bijzonder van belang:

- de artikelen genoemd onder Titel XV Verlating van hulpbehoevenden (artikelen 255 en 257), XX Mishandeling (artikelen 300-304). Ook de artikelen genoemd onder Titel XIX Misdrijven tegen het leven gericht (artikelen 287 en 289) en XXI Veroorzaken van de dood of lichamelijk letsel door schuld (artikelen 307-308) kunnen van toepassing zijn als er sprake is van een fatale afloop.

Wet op jeugdzorg

In artikel 1 van de Wet op de jeugdzorg is een definitie van kindermishandeling vastgelegd:

‘Elke vorm van voor een minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.’

Openbaar Ministerie

Op 1 november 2010 is de ‘ Aanwijzing opsporing en vervolging inzake kindermishandeling ’

van het Openbaar Ministerie in werking getreden. Deze aanwijzing geeft instructies aan politie en Openbaar Ministerie voor de opsporing en vervolging van kindermishandeling: In de aanwijzing staat een vergelijkbare definitie van kindermishandeling als in de Wet op de jeugdzorg.

Onder de vormen van kindermishandeling worden in de aanwijzing ‘fysieke, emotionele en psychische verwaarlozing’ expliciet genoemd. In de aanwijzing wordt tevens benadrukt dat bij verwaarlozing in veel gevallen sprake is van een stelselmatig karakter, maar dat daar bij andere vormen van kindermishandeling geen sprake van hoeft te zijn.

Politie

De politie geeft op haar website een zeer concrete korte toelichting op fysieke, emotionele en psychische verwaarlozing:

“Lichamelijke verwaarlozing: het kind krijgt niet de zorg en verzorging die het nodig heeft.

Emotionele of geestelijke verwaarlozing: een doorlopend tekort aan positieve aandacht voor het kind. Het negeren van de behoefte van het kind aan liefde, warmte en geborgenheid.”

Emeritus hoogleraar

Herman Baartman deed in 2009 een voorstel om de definitie van het begrip kindermishandeling te herzien. Hij uitte daarin kritiek op de huidige definitie in de Wet op de jeugdzorg en kwam tot een aangepaste definitie:

‘Kindermishandeling is het doen en laten van ouders of anderen in soortgelijke positie ten opzichte van het kind, dat een ernstige aantasting vormt van of bedreiging voor diens veiligheid of welzijn’.

Alhoewel ‘verwaarlozing’ valt onder de definitie in de Wet op de jeugdzorg, vindt Baartman dat niet duidelijk genoeg. Hij stelt daarom voor om de term ‘interactie’ te vervangen met ‘doen en laten’. Baartman komt ook tot een taxonomie van zes categorieën van kindermishandeling waarin hij verwaarlozing definieert als: “het nalaten van zorg die men geacht wordt te geven met het oog op de veiligheid, het welzijn en de ontwikkeling van het kind”. Verwaarlozing kan volgens Baartman worden onderverdeeld in vijf vormen: prenataal, fysiek, emotioneel, educatief en blootstelling aan partnergeweld.

Het Kinderrechtenverdrag beschermd kinderen tegen verwaarlozing in artikel 19.

In dit artikel worden verschillende vormen van kindermishandeling genoemd waaronder ‘lichamelijke of geestelijke verwaarlozing of nalatige behandeling’. Het Comité voor de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties maakt in zijn toelichting op artikel 19 onderscheid tussen vijf vormen van ‘verwaarlozing en nalatige behandeling’: fysieke verwaarlozing, psychologische of emotionele verwaarlozing, weerhouding van de noodzakelijke medische zorg voor de fysieke of psychische gezondheid van het kind, weerhouding van onderwijs aan het kind en verlating.

Volgens het Comité omvat psychologische en emotionele verwaarlozing onder meer een gebrek aan emotionele ondersteuning en liefde, chronisch gebrek aan aandacht voor het kind, het ‘psychologisch’ niet beschikbaar zijn van ouders omdat zij geen oog hebben voor de signalen die jonge kinderen geven. Ook blootstelling aan ruzie en geweld tussen ouders en drugs- of alcoholmisbruik schaart het Comité onder het begrip ‘psychologische en emotionele verwaarlozing’ van kinderen.