Augeo magazine - Over veilig opgroeien

Nadat Irene Sonnema* (43) haar verhaal deed bij commissie-Samson, wilde ze meer concrete informatie uit haar verleden. Volgens haar hield jeugdzorg de deur een half jaar dicht. De Raad voor de Kinderbescherming en de politie behandelden haar daarentegen met alle egards.

‘Kan ik me daar wel voor aanmelden? Mijn verhaal valt toch wel mee?’ Met deze gevoelens liep Irene rond op het moment dat de commissie-Samson slachtoffers van seksueel misbruik opriep zich te melden.

Irene is van jongs af aan stelselmatig seksueel misbruikt. Ze kwam uit een familie waar seksueel misbruik al generaties heel normaal was. Zo stimuleerde haar moeder het 5-jarige broertje om Irene te misbruiken.

Gemakkelijk slachtoffer

Na de scheiding van haar ouders werd Irene op 5-jarige leeftijd uit huis geplaatst wegens verwaarlozing en een geestelijk labiele moeder. Meteen de eerste nacht werd ze seksueel misbruikt door oudere jongens. Niets minder dan een groepsverkrachting. ‘Een gemakkelijk slachtoffer, want ik sprak niet.’

De nieuwe partner van haar moeder betastte en begluurde haar tijdens logeerweekends. Vanaf haar 9e woonde Irene weer thuis en werd ze door hem dagelijks seksueel geïntimideerd. In die tijd stond het gezin onder toezicht van jeugdzorg. Gezinsvoogden waren vermoedelijk op de hoogte, maar grepen niet in.

Gezinsvoogd

Irene: ‘De gezinsvoogd was nota bene dezelfde als die de zusjes van mijn moeder hadden, toen zij werden misbruikt. Er is veel over het hoofd gezien. Door hulpverleners en politie. En dat maakt me nog steeds kwaad. Vooral omdat er uiteindelijk in mijn dossier duidelijke signalen stonden.’

Na lang wikken en wegen besluit Irene toch om een uitgebreide mail te sturen naar de commissie Samson. ‘Het zweet stond in mijn handen.’ Irene is uiteindelijk een van de circa 40 personen waarmee de commissie-Samson een persoonlijk gesprek heeft gehad. ‘Ik heb daar ruim anderhalf uur gezeten.’

‘Ik had een gesprek met een forensisch psycholoog, een heel kundig man. Zijn eerste vraag was: “Vertel eens wie je bent. Want je bent meer dan iemand die seksueel misbruikt is.” Heel respectvol.’

Als slachtoffer erkend

De commissie was aangedaan en reageerde met: “Dit is een van de ernstigste verhalen die wij tot nu toe hebben gehoord”. Irene: ‘Dat verbaasde me enorm. Dat het misbruik niet meer werd afgedaan als onbelangrijk en onbeduidend. Dat ik als slachtoffer erkend werd. Die erkenning was enorm belangrijk voor me. Toen kon ik beginnen aan het laatste stukje van mijn verwerking.’

Het deed Irene veel dat een onafhankelijke commissie dit concludeerde. ‘Jarenlang heb ik er tegen geknokt dat seksueel misbruik niet normaal is. Tijdens mijn jeugd hoorde ik namelijk dagelijks het tegenovergestelde. Als zo’n commissie dit zonder enige twijfel bevestigt, dan kun je jezelf weer serieus nemen. Ofwel; het gevoel van: “Het ligt aan mij”, viel in een keer weg.’

Dossier opvragen

Bij het gesprek zat ook een secretaresse. Zij raadde Irene aan haar dossier op te vragen en gesprekken aan te gaan met diverse instanties. Het was de secretaresse opgevallen dat Irene zich bepaalde stukken uit haar geschiedenis niet meer goed kon herinneren. Irene: ‘Dat vond ik een goed plan. Vooral mijn herinneringen van toen ik jonger was dan 5 jaar, waren vaag en onduidelijk.’

De beslissing hierover was zo makkelijk, de uitwerking verliep minder vlekkeloos. Nog goedgemutst, nam ze contact op met jeugdzorg. ‘Uiteindelijk hebben ze me een half jaar aan het lijntje gehouden. Ze probeerden me af te poeieren, me te intimideren en maar herhalen dat mijn dossier er niet meer was. En dat ik dat ook bij een andere instantie niet meer hoefde te vragen.’

Intimideren

Elke keer kreeg Irene weer met een ander persoon bij jeugdzorg te maken. ‘En niemand mocht ik terug bellen of hun naam noteren. Aan de andere kant werd ik van hun kant een keer 3 keer op een dag terug gebeld. Ik zat op dat moment in de trein en gaf aan dat ik niet gebeld wilde worden op dat tijdstip. Omdat ik dit te intieme informatie vond om in een coupé te bespreken. Maar hij bleef maar bellen, heel pijnlijk.’

In de tussentijd kreeg Irene haar dossier te pakken via de Raad voor de Kinderbescherming. Ondanks dat jeugdzorg had gezegd dat het nergens meer op te vragen was. Bij de Raad reageerden ze heel anders op Irene’s telefoontje. ‘Ze vertelden me meteen dat zij het niet meer hadden maar dat het om gerechtelijke uitspraken ging en dat die bewaard waren gebleven. Ze gaven me het telefoonnummer en de naam van de archivaris van de rechtbank. Heel respectvol en correct.’

Toen Irene uiteindelijk haar dossier las, brak volgens haar eigen zeggen het moeilijkste moment van haar hele leven aan. ‘In dat dossier stonden heel duidelijke aanwijzingen. Ik worstel nog elke dag met de vraag: wat als instanties wél hadden ingegrepen? Wat was me dan allemaal bespaard gebleven?’

Vroeg seksueel rijp

Irene dacht nog dat het tussen de regels door in haar dossier stond. Ze heeft haar dossier echter laten lezen door 2 psychologen en door medewerkers bij Slachtofferhulp. ‘Al deze professionals zeiden me dat zij het als hulpverlener er meteen konden uithalen. Zo beschrijft een kinderarts dat ik met mijn beertje flirt en vrij en dat ik zijn kleertjes uitdoe. Zijn conclusie is dat ik een seksueel zeer vroegrijp meisje ben. Ik was toen vijf jaar oud. En zo zijn er nog talloze andere voorbeelden.’

Haar gezinsvoogden deden niets. ‘Erger nog; zo ben ik toen ik 9 was, dik 5 weken uit beeld geweest van mijn eigen gezinsvoogd. Ik kwam toen net thuis uit het kindertehuis en stond nog steeds onder toezicht. Nu vraag ik je. Hoe kun je een kind kwijtraken waarvan je weet dat ze samenleeft met een labiele moeder? Jeugdzorg heeft naar mij mening fout, op fout, op fout gemaakt.’

Respectvol en correct

Ook bij de politie kon ze niet terecht. Dat bleek toen ze in haar puberteit een paar keer van huis wegliep omdat ze de hele situatie niet meer aankon. De politie nam het die keren vrijwel geheel op voor haar moeder. ‘Ik moest meteen weer naar huis en ze vroegen mij niets eens waarom ik was weggelopen.’

‘De politieman zei letterlijk: “als je nog een keer wegloopt, dan laat ik je opsluiten in een tehuis voor moeilijk opvoedbare kinderen.” Ze checkten niet uit welk gezin ik kwam en wisten dus niet dat ik onder toezicht stond. Het leek wel alsof ik in hun ogen een verwend kind was.’

Om schoon schip te maken met het verleden, moest Irene ook van zichzelf naar de politie toe. Ze scheef hun een uitgebreide mail. ‘Ik wilde het vooral hebben over het feit dat een 13-jarig meisje niet geloofd werd. Dat doet heel veel met je.’

De politie nam vrij snel contact met Irene op en stelde meteen een gesprek voor. Ook melden ze meteen dat ze het heel erg vonden wat er gebeurd was en het heel serieus namen. Ze zeiden “Wij komen naar u toe. Dat is wel het minste wat we voor u kunnen doen”.’

‘We hebben 3,5 uur met elkaar gepraat. Zij gaven volmondig toe dat er fouten waren gemaakt wat een enorme opluchting gaf. En dan valt je boosheid weg, want je ziet dat ze op dat moment echt hun best voor je doen.’

Groepsverkrachting

Het is het gesprek bij de commissie-Samson dat haar sterkte in haar strijd tegen jeugdzorg. ‘Ik liet me niet meer uit het veld slaan. Het minste wat jeugdzorg voor me kon doen, was praten en me te woord staan. Het ging niet om zomaar iets. We hebben het wel over een meisje van 5 dat een groepsverkrachting heeft meegemaakt in een van hun instellingen.’

Officiële klacht

Na een half jaar was Irene het zo zat, dat ze de Nationale Ombudsman opbelde. Daar raadde ze me aan een officiële klacht in te dienen bij jeugdzorg. En als er na 6 weken niet gereageerd zou worden, dan kon ik een officiële klacht bij de Ombudsman indienen.’

En toen gingen plots heel snel alle deuren open. ‘Ik schreef de klacht en meteen de volgende dag hingen ze al aan de telefoon. Uiteindelijk kon er een gesprek plaatsvinden. De meneer had alleen mijn dossier niet gelezen en volgens mij was hij flink nerveus. Hij bood zijn excuses wel aan, maar kon me niet uitleggen hoe het allemaal had kunnen gebeuren. En hij stelde het vooral in het licht van die tijd. Dat geeft een gefrustreerd gevoel.’

Slachtoffers apart gezet

Onlangs kreeg Irene een brief van de commissie-Samson waarin zij werd uitgenodigd om op 8 oktober e bij de overhandiging van het rapport aanwezig te zijn. In diezelfde brief stond ook dat er op 11 oktober een congres is over het rapport voor professionals uit de jeugdzorg.

‘Daar was ik zo boos over. Nu doen ze het weer, dacht ik. Ze zetten de slachtoffers en de professionals weer apart. Op zo’n manier verandert er niets. Ze kunnen zoveel van ons leren. Maar die confrontatie gaan ze, vooral bij jeugdzorg, uit de weg.’

Hand boven het hoofd houden

Volgens Irene zijn ze bij jeugdzorg vooral bang voor een claim als ze toegeven dat ze fout zijn geweest in het verleden. ‘Sorry zeggen betekent betalen denken ze. Ze houden liever elkaars hand boven het hoofd. Ik denk dan: zet het kind nu eindelijk eens voorop en niet je collega of je carrière.’

Uiteindelijk mag Irene bij het congres aanwezig zijn, maar niet als spreker. ‘Jammer. Een gemiste kans. Nu wordt het weer een broodje en een dagje confereren met mooie, loze woorden.’

Geen slachtoffer meer

Irene noemt zich geen slachtoffer meer. ‘Ik wil heel graag helpen. Vooral om de kinderen die nu nog in tehuizen leven, een beter leven te geven dan ik heb gehad. Want de onmacht en de onveiligheid is er naar mijn mening nog steeds. En dat je als kind nergens kunt aankloppen. ’

‘Maar dat lukt pas als ze bij jeugdzorg toegeven dat ze fouten hebben gemaakt. Gebeurt dit niet dan blijft jeugdzorg een bastion waar niet doorheen beuken valt. Hoe goed de aanbevelingen van de commissie-Samson ook moge zijn.’

*De echte naam van Irene Sonnema is bij de redactie bekend

Dit artikel is mede tot stand gekomen met de hulp van freelance journalist Merel van Dorp.