Augeo magazine - Over veilig opgroeien

De inhoud van de 4 alternatieve troonredes laat er geen gras over groeien. Mishandelde kinderen komen er nog te vaak bekaaid vanaf.

Hoofdredacteur Mariëlle Dekker van Tijdschrift Kindermishandeling dook daarom in de vraag: welke hulp krijgen mishandelde kinderen daadwerkelijk in Nederland?

Aanleiding om eens dieper op deze vraag in te gaan was de TKM-enquête die we eerder dit jaar hielden. Daaruit bleek dat 40% van de ondervraagden (ruim 1.400 beroepskrachten), niet weet wat er met hun signaal gebeurt als zij een vermoeden van kindermishandeling doorgeven.

Het signaal van de verpleegkundige of bijvoorbeeld de leerkracht gaat via de aandachtsfunctionaris in de eigen organisatie, naar het multidisciplinair overleg. Daarna kan het signaal terecht komen bij organisaties (bijvoorbeeld het AMK) die onderzoek gaan uitvoeren of hulp verlenen.

En als die verpleegkundige of leerkracht nu wil weten of hij zich terecht zorgen heeft gemaakt en of het kind nu hulp krijgt, dan moeten al die organisaties en collega's elkaar weer stuk voor stuk op de hoogte hebben gehouden.

Hulp duurt te lang

En daar loopt het vaak spaak. Met als resultaat dat slechts de helft van de signaleerders verwacht dat een mishandeld kind beter af is na een melding, blijkt uit de TKM-enquête. Ze hebben vooral de indruk dat het allemaal veel te lang duurt voordat er hulp in gezin komt.

Met deze negatieve verwachtingen is te verwachten dat de bereidheid om kindermishandeling te melden, afneemt. Om te willen melden, moeten professionals juist verwachten dat het melden leidt tot betere uitkomsten voor bedreigde kinderen, blijkt uit internationaal onderzoek. Dit lijkt ons een belangrijke boodschap voor de politiek, die sterk inzet op een nieuwe Wet Meldcode.

Staatssecretaris

Wie weet welke hulp mishandelde kinderen krijgen? De verantwoordelijke staatssecretaris in ieder geval niet. Dit bleek uit haar antwoorden op Kamervragen die Nine Kooiman (SP) stelde naar aanleiding van onze TKM-enquête.

De staatssecretaris meldt namelijk dat in de beleidsinformatie Jeugd niet wordt bijgehouden welke soorten hulp ouders en kinderen ontvangen. En ze doet er nog een schepje bovenop met de mededeling dat er geen plannen zijn om hier onderzoek naar te doen. Met droge ogen wordt vervolgens geschetst dat het 5 maanden mag duren om kindermishandeling te onderzoeken en hulverlening te organiseren.

Terugkoppeling

Ik concludeer uit de antwoorden op Kamervragen dat beroepskrachten iets gemeen hebben met de rijksoverheid: beiden vertrouwen hun zorg over mishandelde kinderen toe aan een ingewikkeld systeem dat hen onvoldoende kan voorzien van terugkoppeling. Maar er is een belangrijk verschil: de staatssecretaris is blijkbaar tevreden, de beroepskrachten hebben duidelijk hun kanttekeningen, gezien de uitkomsten van de TMK-enquête.

Die tevredenheid van de overheid is op zijn minst curieus te noemen. Het International Verdrag inzake de Rechten van Kind verplicht de rijksoverheid passende zorg te bieden aan kinderen die geweld hebben meegemaakt. Het Verdrag besteedt nadrukkelijke aandacht aan goede dataverzameling hierover. Maar met dit gebrek aan cijfers kan de rijksoverheid toch niet monitoren of mishandelde kinderen goede zorg wordt geboden?

Zorg niet op orde

De tevredenheid lijkt mij bovendien ongepast omdat al meer dan 10 jaar het geluid klinkt dat de zorg voor mishandelde kinderen niet op orde is. Dat geluid komt vanuit de politiek, uit wetenschappelijke hoek en de jeugdzorgpraktijk. Maar ja, maak dat maar eens hard als er geen cijfers voorradig zijn.

Zonder die cijfers zal de staatssecretaris de Tweede Kamer blijven sussen met de uitspraak dat er ook echt heel veel goeds gebeurt. Wat niet weet, wat niet deert? Dat lijkt het devies.

Jeugdzorg Nederland

Wie weet welke hulp mishandelde kinderen krijgen? Jeugdzorg Nederland Misschien? Helaas. Ook daar kunnen ze geen concrete cijfers geven. Wij vroegen hun diverse vragen hierover naar aanleiding van de presentatie van de jaarcijfers van de Advies en Meldpunten Kindermishandeling (AMK).

Vraag 1) In 2011 droegen de AMK’s de zorg voor 19.065 kinderen over aan vrijwillige hulpverlening. Werden al deze kinderen mishandeld?

Antwoord Jeugdzorg Nederland: dat is op casusniveau bekend, maar is landelijk alleen indirect uit de registratiegegevens op te maken.

Opvoedprogramma’s

Vraag 2) Kregen kinderen hulp om hun trauma’s te verwerken, of werden vooral de ouders ondersteund met opvoedprogramma's?

Antwoord Jeugdzorg Nederland: ook hier zijn geen landelijke cijfers over.

Vraag 3) Wordt het resultaat van de hulpverlening gevolgd?

Antwoord Jeugdzorg Nederland: hierover maakt men lokaal afspraken met de partners.

Vraag 4) Is die hulp dan wel effectief, of zijn de kinderen in ieder geval veilig(er)?

Antwoord Jeugdzorg Nederland: elk Bureau Jeugdzorg/AMK rekent dit tot zijn belangrijkste prioriteit, het wordt echter niet landelijk geregistreerd.

Geen exacte gegevens

Vraag 5) Hoeveel kinderen keren na afloop van de die vrijwillige hulpverlening vroeg of laat weer terug in AMK-onderzoeken?

Antwoord Jeugdzorg Nederland: daar bestaan geen exacte gegevens over.

Weer geen duidelijkheid, behalve dat het informatiesysteem van Jeugdzorg Nederland, ook tot hun eigen ontevredenheid, dit soort gegevens (nog) niet kan produceren. Maar schokkender vind ik het dat onze overheden daar niet naar vragen!

De uit de praktijk gehoorde klacht, dat er wel hulp voor de ouders komt, maar niet voor de mishandelde kinderen zelf, kan dus niet bevestigd worden. En niet ontkend... Wederom wat niet weet, wat niet deert?

Veilig voelen

Wie weet welke hulp mishandelde kinderen krijgen? Misschien is het wat om het aan het eens aan het mishandelde kind zelf vragen? Dat gebeurt nu nog nauwelijks.

Uit de vakliteratuur weten we al lang wat mishandelde kinderen graag willen: zich veilig voelen en een steunfiguur vinden waarmee ze vertrouwelijk kunnen praten om hun schaamte en stigma’s te overwinnen. Ook zoeken ze kennis over hun situatie en begrip hiervoor, willen ze steun in bijvoorbeeld een groepje kinderen en ze willen vooral meer hulp op school.

Organisatorisch vraagstuk

Op dit moment onderzoekt de overheid of 'de multidisciplinaire benadering zoals in Haarlem en Friesland wordt uitgevoerd landelijke navolging verdient'. Dit klinkt mij als een organisatorisch vraagstuk in de oren dat leeft in de hoofden van beleidsmakers.

Maar onderzoeken we dan ook hoe we het best aan de vragen en noden die spelen in de hoofden van mishandelde kinderen tegemoet kunnen komen? We weten al dat die kindgerichte zorg bij eenderde van de kinderen wier vader een huisverbod krijgt opgelegd , niet tot stand komt.

De Gezondheidsraad heeft al gepubliceerd dat kindgerichte behandelmethoden niet overal in het land beschikbaar zijn en dat de diagnostiek te vaak niet multidisciplinair is ingericht.

Nauwelijks gesprekstijd

In elk geval ontbreekt het vaak aan lichamelijk en psychologisch onderzoek van mishandelde kinderen tijdens of na de AMK-procedure. Ook zijn er studies waaruit blijkt dat in gezinsprogramma’s er nauwelijks gesprekstijd is met het kind alleen.

Getraumatiseerde kinderen in de vrouwenopvang missen aandacht voor hun eigen problemen, de 50 uur aandacht die zij volgens het nationaal opgestelde verbeterplan zouden moeteen krijgen, is een knelpunt dat in 36 regio’s apart moet worden opgelost. Dit alles haal ik uit evaluatiestudies en rapporten, maar we hebben er geen cijfers over, en dus zeggen sommigen het goed genoeg gaat; snap jij het nog?

Transitie Jeugdzorg

Maanden wachten tussen een zorgmelding die bij het AMK aankomt en hulp die start in een gezin stemt ook niet tot tevredenheid. En zo kan ik nog wel even door gaan. Mijn grote zorg is dat dit soort knelpunten ondersneeuwen bij al de problemen en bezuinigingen die bij de transitie van de jeugdzorg toch al op gemeenten afkomen.

Hoe kunnen we de kwaliteit van de zorg aan mishandelde kinderen ooit monitoren, als de gebrekkige dataverzameling van nu wordt overgedragen naar meer dan 400 partijen die hun systeem naar eigen gerief mogen inrichten?

Passende zorg

Ik vraag me terdege af waarom wij in Nederland toch gaan voor zo’n minimale invulling van het recht van mishandelde kinderen op passende zorg. Er zijn rijksoverheden die hun verantwoording voor de zorg voor mishandelde kinderen een stuk serieuzer nemen.

Zo erkent de Zweedse wet kinderen die getuige zijn geweest van geweld tussen hun ouders, als misdaadslachtoffers die recht hebben op compensatie en behandeling. Verrassend genoeg heeft ook Colombia in de wet laten vastleggen dat een mishandeld kind recht heeft op nazorg, ook als een van de ouders het geweld ontkent of geen toestemming verleent. Met een dergelijk recht krijgen veel meer slachtoffers goede voorlichting en therapie dan in ons land. Hier lijkt de aandacht meer uit te gaan naar de ouders.

Common Framework

En de Engelse overheid laat een 'Common Framework'ontwikkelen waarin werkzame elementen voor de begeleiding en behandeling van mishandelde kinderen en hun ouders worden vastgelegd voor al de disciplines die met die gezinnen werken. Hierin worden door overheid hulpmiddelen aangereikt om met mishandelde kinderen zelf te praten en hen hulp te bieden voor hun eigen problemen.

Verre van betuttelend

Mij lijkt het, juist gezien de plichten die de rijksoverheid heeft voor mishandelde kinderen volgens het VN Kinderrechtenverdrag, heel passend dat dit soort eisen, richtlijnen en wetten worden opgesteld. Dat is verre van betuttelend. Het gaat immers 'maar' om ruim 3 % van Nederlandse jeugd, voor de overige 97 % kan de bestuurlijke vrijheid van gemeenten zich dan ten volle ontplooien.

Wie weet welke hulp mishandelde kinderen krijgen? Mijn zoektocht hiernaar heeft helaas niet echt veel concreets opgeleverd. Ik denk dat het al een hoop scheelt als we nu eens echte keuzes maken in Nederland. Want blijven we antwoorden met: 'Wat niet weet, wat niet deert?' Of gaan we nu eindelijk eens voor: 'Wie het weet moet het zeggen?'