Augeo magazine - Over veilig opgroeien

'Neem de diverse wijken in Amsterdam. In stadsdeel Nieuwendam in Noord screenen de verloskundigen alle zwangere vrouwen. Acht op de tien gezinnen vallen daar onder de noemer probleemgezin. Daar valt dus winst te behalen om in een vroeg stadium, al voor de geboorte, problemen bij gezinnen te signaleren en aan te pakken. Dat gaan we overigens structureel doen omdat het succesvol blijkt.'

'In andere stadsdelen kiezen we daar niet voor omdat daar minder probleemgezinnen wonen en het dus geen winst oplevert. Kijk, zo speel je dus in op de behoeften van de diverse wijken. Dan is de kans van slagen bij zo’n project stukken groter dan als dat van overheidswege wordt opgelegd.'

Dus geen hulp van buitenaf voor gemeenten? Hoe groot of klein ze ook zijn?

'Nee. De centrumgemeente heeft wel een verantwoordelijkheid voor de regiogemeenten. Het is belangrijk dat de kleinere gemeenten niet worden opgezadeld met een te grote last van 'dure hulp'. Stel je bent een kleine gemeente zoals gemeente Zeevang hier in de regio. Op het moment dat daar twee gezinnen het jeugdzorgtraject in moeten, dan drukt dat immens zwaar op de gemeentebegroting. Dat moet dan regionaal geregeld worden. Hetzelfde geldt voor expertise. Die kleine gemeente kan niet alle expertise zelf in huis hebben, maar kan wel gebruik maken van de expertise van de centrumgemeente.'

In Amsterdam valt jeugdzorg al langer onder gemeentelijke aansturing. Hoe verloopt dat?

'In 2010 zijn we gestart met een grootschalig pilot om te kijken hoe we de wachtlijsten bij jeugdzorg konden omzeilen. Er staan immers heel veel gezinnen in de rij voor hetzelfde loket; die van de indicatiestelling van Bureau Jeugdzorg. Terwijl niet eens duidelijk is of ze daar wel moeten zijn. Wij hebben de taak en de expertise van Bureau Jeugdzorg, maar ook van de jeugdhulpinstellingen in de wijk geplaatst. Bij kinderdagverblijven, scholen, maar ook bij de thuiszorg en de woningcorporaties. Als de omgeving het nodig vindt om hulp te bieden aan deze gezinnen, hoeven zij niet op een wachtlijst en kunnen zij snel de ondersteuning krijgen die zij nodig hebben. Op deze manier kunnen we naar mijn mening een hoop ellende voorkomen.'

Hoe worden de wachtlijsten bij jeugdzorg nog meer omzeild?

'Neem Triple P. Vanaf een bepaald niveau is een indicatie van Bureau Jeugdzorg nodig. Maar als gezinnen al ondersteuning krijgen en zowel de medewerker als de ouders willen een niveau verder gaan, wie ben ik dan om te zeggen dat dit niet kan? Dat laat ik graag over aan de expertise van de hulpverlener en de bereidwilligheid van de ouders. Laat je ze wel wachten op de indicatiestelling dan is de kans namelijk groot dat de ouders afhaken. Ten eerste omdat 'Bureau Jeugdzorg' heel wat negatieve gevoelens bij de ouders oproept en ten tweede de tijd die er dan overheen gaat voordat ze daadwerkelijk hulp krijgen. Ze willen nú hulp en zijn nú gemotiveerd. Dan moet je ze ook nú die hulp bieden en ze niet eerst achteraan laten sluiten.'

Hoe gaat de samenwerking met de diverse instellingen in de wijk?

'Naar ik hoor en zie goed. Wij als gemeente moeten de infrastructuur bieden. Zo zijn er in heel wat wijken al zorgcentra waar zowel het consultatiebureau, Centrum voor Jeugd & Gezin en de jeugdarts samen in een gebouw zitten. De contacten met de scholen en kinderdagverblijven zijn kort en de professionals die daar werken kunnen makkelijk bij elkaar naar binnen stappen. Neem kinderobesitas wat naar mijn mening ook een soort van kindermishandeling is. De school kan dit signaleren en daar met de jeugdarts een project mee starten. Omdat die lijnen heel kort zijn is de kans van slagen bij zo'n project stukken groter dan als dat van overheidswege wordt opgelegd.'

Het aantal meldingen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling is in Amsterdam relatief laag. Hoe verklaart u dat?

'We zetten heel sterk in op preventie. Doordat we veel opvoed- en opgroeisteun in de buurt hebben, krijgen gezinnen waar lichte problemen zijn in een vroeg stadium hulp. Snel en dichtbij. Deze gezinnen hoeven niet doorverwezen te worden voor duurdere hulp: de problemen zijn al hanteerbaar voordat ze uit de hand lopen. We zien nu al een voorzichtige trend: er is een afname van het aantal kinderen voor de duurdere hulp. Dat professionals niet vaak melden, wil trouwens niet zeggen dat ze geen gebruik maken van de expertise van het AMK: ze vragen wel vaak advies. Bovendien is het terugdringen van het aantal meldingen geen doel op zich: als de veiligheid van kinderen in het geding is, zoals bij kindermishandeling, moeten professionals dit direct melden en bescherming bieden.'

Het feitelijk aantal mishandelde kinderen in Amsterdam is namelijk hoog, aldus het onderzoek Kinderen in Tel. Hoe verklaart u dat?

'Amsterdam als grote stad heeft te maken met een grote groep hoog-risicogezinnen. Daarin zal een deel van de verklaring zitten. Een deel van die gezinnen kunnen we met zorg dicht in de buurt goed opvangen, dan is melding niet nodig. Zeker als het om lichte gevallen van verwaarlozing gaat. En daarnaast zijn we ons ervan bewust dat een deel van de kinderen nu nog buiten beeld blijft. Daar valt veel winst te behalen. Dat doen we bijvoorbeeld door de kinderopvang en jeugdgezondheidszorg te stimuleren te signaleren en te melden. De Wet Meldcode helpt daarbij: middels de meldcode zijn er immers meer ogen en oren.'

U bent een groot voorstander van Eigen Kracht Conferenties. Wat vindt u er zo sterk aan?

'Een Eigen Kracht Conferentie is een goed voorbeeld van hulp die snel en dichtbij werkt. En bovendien de eigen verantwoordelijkheid van gezinnen stimuleert. Professionals komen regelmatig het gezin ondersteunen, regelen de boel daar met goede bedoelingen, maar zijn daarna vaak weer van het toneel verdwenen. Geef je de gezinnen zelf de kans om oplossingen te bedenken, dan is er veel meer winst te behalen.'

'Vandaar dat Amsterdam eerst de Eigen Kracht Conferentie inzet. Eigenlijk is de gedachte heel simpel: als ik iets met mijn broer afspreek is dat dichterbij en krijgt het veel sneller een structurele basis omdat mijn broer me erop aan kan spreken. Dat werkt beter dan dat een hulpverlener mij erop aanspreekt. We zijn nog in ontwikkeling, maar ik heb heel veel vertrouwen in de opbrengst. We zijn begonnen met een budget voor honderd gezinnen. Bij 24 van die gezinnen dreigde een Ondertoezichtstelling. Twee daarvan zijn ook daadwerkelijk opgelegd. Dat die overige 22 niet in dat jeugdbeschermingtraject zijn beland, is dus winst. Terwijl de veiligheid bij deze gezinnen te allen tijde gewaarborgd is gebleven. Voor dit jaar hebben we voor 600 tot 800 gezinnen een Eigen Kracht Conferentie op de begroting staan.'

Heeft u zelf wel eens bij een Eigen Kracht Conferentie gezeten?

'Ja. Dat is heel fascinerend. Je ziet bij wijze van spreken in zo’n gesprek meteen iedereen van elkaar leren. De professionals maar ook het gezin en hun omgeving onderling. Zo was er een geval waarvan de zoon bij zijn vader een schuld had van 2.000 euro. Ze zouden bij de vader de hele boel leeghalen als er niet werd ingegrepen. Traditioneel gezien zou de overheid het geld uiteindelijk, met veel voorwaarden en afspraken, betalen. Nu bleek er een oom te zijn die een groentewinkel had. Die wilde de schuld wel betalen op voorwaarde dat zijn neef in zijn winkel kwam werken om die schuld af te lossen. Kijk, dat is nu een oplossing waar zo’n jongen en zijn omgeving echt wat aan hebben. En de hulpverleners kregen ook een andere kijk op de situatie.'

Welk cijfer geeft u het Amsterdamse jeugdbeleid?

'Jezelf een cijfer geven, dat moet je niet doen. Maar anderen zullen naar mijn mening een 6+ tot een 7- geven. Dat geldt zowel voor ouders als voor professionals. Natuurlijk zijn er ook die ons een onvoldoende geven, maar ik denk dat het merendeel tevreden is. Maar eigenlijk is het nog te vroeg om een cijfer te geven. We zijn nog flink bezig. De resultaten zullen over twee jaar merkbaar en meetbaar zijn. Dan zal blijken of het ook werkt dat we de wachttijden omzeilen en of er daadwerkelijk winst te behalen valt met het vroegtijdig inzetten van steun in de buurt.'

Hoe ziet de jeugdzorg er idealiter uit voor u?

'Eigenlijk moet er bij elk gezin waar problemen zijn of dreigen, één aanspreekpunt zijn. Een vertrouwenspersoon die zijn eigen budget en zijn eigen verantwoordelijkheid heeft. Voor welke organisatie hij werkt, dat doet er niet toe. Als het gezin maar de steun krijgt die het op dat moment nodig heeft. Als de situatie de vertrouwenspersoon boven de pet groeit, of als de veiligheid van de kinderen in het geding komt, moet de vertrouwenspersoon het overdragen aan een jeugdbeschermer. Dit is dan iemand van de Raad voor de Kinderbescherming, Bureau Jeugdzorg of het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling.'

'Ook hier weer maakt het niet uit waar deze persoon vandaan komt. Hij moet de veiligheid toetsen en ervoor zorgen dat dat ook gewaarborgd is. Op deze manier wordt de jeugdzorg voor gezinnen overzichtelijk. Voor hen maakt het niet uit waar die personen werken. Ik vergelijk het wel eens met het dashboard van mijn auto: daarvan wil ik ook niet weten wat er achter zit. En zo moet het ook geregeld zijn in de jeugdzorg. Een gezicht, een aanspreekpunt.'

De Transitie Jeugdzorg is op komst. Hoe kijkt u daar tegenaan?

'Het huidige jeugdbeleid vergelijk ik wel eens met het monster van Frankenstein. Het zijn allemaal losse onderdelen, zonder een centrale aansturing. Het is op verschillende bestuursniveaus georganiseerd en er zijn verschillende financieringsstromen. Dat is heel onoverzichtelijk en bureaucratisch. Daar worden professionals niet blij van, laat staan gezinnen.'

'Als alle jeugdzorg straks onder de verantwoordelijkheid van de gemeente valt, wordt het naar mijn mening een stuk overzichtelijker. Het beleid wordt eenvoudiger en de zorg die gezinnen nodig hebben, kunnen we sneller en dichtbij, in hun eigen wijk, organiseren. Daar zijn we nu al voorzichtig mee aan de slag gegaan: directe hulp in de wijk.'

Moeten er kwaliteitseisen vanuit de landelijke overheid worden gesteld aan gemeenten?

'De landelijke overheid stelt wettelijke kaders zoals bijvoorbeeld de Wet Meldcode en de Wet Passend onderwijs. Voor de rest moeten de gemeenten de vrijheid hebben om zelf invulling te geven aan de jeugdzorg. Op die manier kun je beleid op maat maken.'

De jeugdzorg en de aanpak van kindermishandeling moet georganiseerd worden in de wijk: dichtbij de gezinnen die daadwerkelijk hulp nodig hebben. 'Daarmee voorkom je een hoop ellende.' Dat is zo’n beetje het motto van wethouder Jeugdzaken Lodewijk Asscher van Amsterdam.

Daarnaast zet hij sterk in op het omzeilen van de wachtlijsten bij jeugdzorg en is hij een groot voorstander van Eigen Kracht Conferenties. De transitie in de jeugdzorg ziet hij als dé kans om de het beleid daarop eenvoudiger en overzichtelijker te maken.