Augeo magazine - Over veilig opgroeien

SEKSUEEL MISBRUIKTE KINDEREN OPVOEDEN: HOE DOE JE DAT ALS PLEEGOUDER?

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

VIER AANDACHTSPUNTEN BIJ HET PRATEN OVER SEKSUEEL MISBRUIK

• ‘Kinderen onthouden reacties van volwassenen heel goed. Zorg daarom dat je open reageert als hij er iets over vertelt, neem de tijd en geef hem het gevoel dat je hem gelooft.’
• ‘Forceer een kind nooit om er over te praten. Bij seksueel geweld is altijd sprake van machtsmisbruik. Een kind is de controle kwijt; wat hij niet wil, gebeurt toch. Laat hem er daarom zelf mee komen en als het zover is, laat hem dan de regie houden over wat hij wil vertellen. Híj heeft de controle over wat hij wel en niet kwijt wil.’
• ‘Geef grenzen aan. Ik weet van een puber die te pas en te onpas over het misbruik begon. Zijn pleegouders vonden dat te heftig voor de andere kinderen in het pleeggezin en spraken met hem af dat ze er alleen over spraken als de andere kinderen weg of naar bed waren.’
• ‘Hou altijd in gedachten dat een seksueel misbruikt kind niet van huis uit heeft meegekregen wat normaal seksueel gedrag is. Bij vreemd gedrag, zoals een jongen die overal zijn piemel laat zien, is het belangrijk om geduldig te zijn maar ook duidelijk aan te geven dat het niet normaal is. Forceer geen gesprek, maar blijf in contact en vertrouwen geven. Dat helpt het kind op de duur de stap te zetten om zijn verhaal te brengen. Het kan soms maanden duren voordat een jongen ander gedrag laat zien.’

AUTEUR: DEBORAH LIGTENBERG

Kinderen in pleeggezinnen die een verleden hebben van seksueel misbruik, uiten dat altijd eerst in gedrag; pas later komt het verhaal. Neem het jongetje dat zijn broek steeds liet zakken en zijn huisgenoten uitnodigde om aan zijn piemel te zitten. Toen zijn pleegouders hem erop aanspraken, bleek dat hij dat heel normaal vond: dat deed papa ook altijd. Misbruikte kinderen hebben vaak geen woorden om hun verleden te benoemen. Wel kunnen ze soms seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen, bijvoorbeeld door verbaal of fysiek uitdagend te zijn, of ze dwingen anderen tot seksuele handelingen. Weer anderen worden al heel jong seksueel actief, met veel verschillende partners.

‘Rust en veiligheid zijn enorm belangrijk voor een pleegkind dat seksueel is misbruikt’, zegt hoogleraar orthopedagogiek Hans Grietens. ‘Hij moet het gevoel hebben dat hij een normaal leven krijgt, met volwassenen die voor hem zorgen en die hij kan vertrouwen. Alleen dan kan hij herstellen van wat er is gebeurd.’

Grietens, werkzaam aan de Rijksuniversiteit Groningen, aarzelt geen moment als hem wordt gevraagd wat pleegouders zouden moeten bieden aan een pleegkind dat seksueel is misbruikt. Zijn antwoord is gebaseerd op twee onderzoeksprojecten die hij uitvoerde: Behoeften Onderzoek Pleegkinderen over de psychosociale behoeften van pleegkinderen met een voorgeschiedenis van seksueel misbruik, en Project Iris over de ervaringen, expertise en behoeften van pleeggezinnen die zorgen voor pleegkinderen met een misbruikverleden.

Rustig laten praten

De veiligheid die de hoogleraar noemt is zo belangrijk, omdat een kind dan over het misbruik kan praten en het verwerken. Er over praten kan op verschillende manieren: ‘Een puber zal er misschien wat over vertellen, maar een jong kind kan dit niet. Wees altijd alert op andere signalen. Zoals het driejarig jongetje dat in een pleeggezin op een dag een man met een heel grote piemel en bloed tekende.’ Er zijn in zo’n geval verschillende reacties mogelijk, zegt de hoogleraar: ‘Net doen of je het niet gezien hebt of overstuur raken, omdat je het zo heftig vindt voor het kind. Dat is een heel begrijpelijke reactie, maar niet de beste. Kinderen merken het meteen als iets je heel erg raakt. De pleegouder van dit jongetje deed iets heel moois. Ze benoemde wat ze zag. Dit gaf het kind het gevoel dat hij zijn verhaal mocht vertellen. Dat is heel erg belangrijk. Er ontstond een klein gesprekje, waaruit bleek dat het jongetje de pleger wel iets zou willen aandoen. Vandaar het bloed in zijn tekening. Dat is voor een pleegouder goede informatie. Het kind is dus boos, misschien kun je hem helpen om die boosheid te uiten.’ Een gevoel van veiligheid ontstaat, kortom, door het kind de gelegenheid te bieden tot rustig praten, door niet emotioneel te reageren en geduldig te zijn.

Voorzichtig

Het meeste seksueel misbruik wordt gepleegd door mannen: 95 procent (zie ook de infographic Waarom focussen op mannen en jongens?). Dat betekent dat juist een pleegvader van een seksueel misbruikt kind zich bewust moet zijn van zijn gedrag, omdat het een trauma van een kind kan triggeren. Bij meisjes, maar zeker ook bij jongens. Wat doe je als pleegvader wel en wat doe je niet? Grietens: ‘Kom nooit zomaar de bad- of slaapkamer binnen en toon jezelf niet naakt. Ook niet met alleen een ontbloot bovenlijf. Dit soort dingen kunnen raken aan een trauma. Dat betekent soms dat je als pleegvader een stapje terug moet doen en dat de pleegmoeder bijvoorbeeld de persoonlijke verzorging van een kind op zich neemt. Maak daar met z’n tweeën goede afspraken over.’

Verwarring

Volgens Hans Grietens is het voor jongens die seksueel zijn misbruikt soms nog moeilijker om over hun verleden te praten dan voor meisjes. ‘Jongens wachten vaak langer voordat ze met hun verhaal komen, omdat ze vaak nog meer verwarrende gevoelens hebben dan meisjes. Sommige jongens hebben bijvoorbeeld een erectie gekregen tijdens het misbruik, waar de pleger dan heel slim op in heeft gespeeld door te zeggen dat het kind het zelf ook lekker vond. Terwijl dat natuurlijk niet zo was. In de puberteit worstelen sommige jongens met de gedachte dat ze homoseksueel zijn geworden door het misbruik, terwijl ze hetero zijn. Jongens hebben van nature meer moeite met gevoelens van machteloosheid en nemen zichzelf kwalijk dat ze het allemaal hebben laten gebeuren. En dan is er natuurlijk nog de zogenaamde moraal dat mannen niet mogen huilen, geen watjes zijn. Dat maakt het allemaal heel moeilijk om de schade die het misbruik heeft aangericht, aan je pleegouders te laten zien.’

Bevrijdend

Volgens de hoogleraar orthopedagogiek kunnen pleegvaders daar een belangrijke rol in spelen. ‘Als pleegvader kun je een rolmodel zijn, meer nog dan een pleegmoeder’, vindt hij. ‘Door je gevoelens te uiten en te laten zien dat je je ook wel eens verdrietig en machteloos voelt, kun je laten zien dat dit heel normale gevoelens zijn en zo een veilig klimaat scheppen. Een klimaat waar een kind mag zijn wie hij is en waar hij zijn verhaal mag vertellen.’

Ook bij de seksuele opvoeding kan een pleegvader een belangrijke rol spelen voor zijn pleegzoon: ‘Kinderen die seksueel zijn misbruikt, hebben hier net zo goed als andere kinderen behoefte aan. Vaak hoef je ze over het technische deel niet zoveel uit te leggen, ze weten wel hoe het werkt. Maar jongens die seksueel zijn misbruikt, hebben vaak een heel verkeerd beeld van seks. Dat het gepaard gaat met machtsmisbruik bijvoorbeeld. Dat kan van grote invloed zijn op hun eigen seksleven. Juist als pleegvader, kun je met hem praten over liefde en intimiteit. Dat dit ook een belangrijk deel is van seks. Voor jongens is het vaak heel bevrijdend om er op een open manier over te kunnen praten.’

ACHTERGROND

In Nederland vangen ruim zestienduizend pleeggezinnen zowel kort- als langdurig kinderen op die niet meer thuis kunnen wonen. Pleegouders stellen hun huis en hart open voor kinderen die veel hebben meegemaakt. Seksueel misbruik bijvoorbeeld. Hoe ga je als pleegvader om met een pleegzoon die in het verleden seksueel is misbruikt?