Augeo magazine - Over veilig opgroeien

AUGEO MAGAZINE - HET ONLINE TIJDSCHRIFT OVER VEILIG OPGROEIEN

OVERZICHT

REACTIES

AUTEUR: ANNETTE WIESMAN

Doel

Seksueel misbruik van kinderen komt voor in elke samenleving, in elk land en in elke gemeenschap. Kinderen die misbruikt zijn kunnen daarvan zeer schadelijke effecten ondervinden op hun gezondheid, ontwikkeling en welzijn. Naar schatting zijn wereldwijd 150 miljoen meisjes en 73 miljoen jongens onder de achttien jaar in 2002 tenminste eenmaal gedwongen tot seksuele handelingen. 20 procent van alle vrouwen en 5 tot 10 procent van alle mannen zeggen in hun jeugd seksueel misbruikt te zijn. In veruit de meeste gevallen zijn de plegers mannen of puberjongens.

Tot nu toe bestond de belangrijkste vorm van preventie uit het weerbaar maken van slachtoffers. Maar de effectiviteit van die strategie is op zijn best onduidelijk te noemen. Sociale en traditionele waarden over mannelijkheid, mannelijke dominantie en seksualiteit vergroten het risico op seksueel geweld en de kans dat jongens zwijgen, als zij zelf seksueel misbruikt worden. Deze denkbeelden, die jongens met de paplepel ingegoten krijgen, beïnvloeden hun houding ten aanzien van bijvoorbeeld seksualiteit, mannelijkheid en de omgang met vrouwen.

Daarom, zeggen de makers van dit rapport, is het tijd om te focussen op jongens en mannen; als slachtoffers en als plegers. Veel plegers van seksueel misbruik zijn in hun jeugd zelf misbruikt. Jongens die naast seksueel misbruik ook huiselijk geweld hebben meegemaakt of die opvoeders hebben zien komen en gaan, hebben een verhoogde kans om later zelf pleger te worden.

Kortom: focussen op jongens en mannen bij preventie van seksueel misbruik van kinderen is een logische volgende stap. Tot nu toe ontbrak het aan een duidelijk overzicht van wetenschappelijk goed onderbouwde programma’s die specifiek gericht zijn op mannen en jongens. Daarin willen de makers van dit rapport voorzien. Doelgroep: professionals zoals leerkrachten en hulpverleners, beleidsmakers en politici overal ter wereld.

Methode

In het onderzoek is onderscheid gemaakt in drie soorten preventie: primaire (gericht op iedereen), secundaire (gericht op risicogroepen) en tertiaire preventie (om herhaling te voorkomen).

Er is een vragenlijst verstuurd naar 148 professionals in 94 landen in alle delen van de wereld. 27 procent daarvan heeft gereageerd, in 11 procent van de landen. Op de vragenlijst hebben uiteenlopende landen gereageerd, met alle inkomens- en ontwikkelingsniveaus.

Analyse van de antwoorden

Grofweg een kwart van de respondenten kon helemaal geen omschrijving geven van preventief werk met jongens of mannen. Zo’n 12 procent kon hierover wel iets vertellen, maar zonder daarin specifiek te worden. Drie van de vijf konden een omschrijving geven van evidence based programma’s.

Uit het onderzoek zijn 69 programma’s naar voren gekomen, die het hele spectrum van preventie bestrijken:

• 36 primaire preventieprogramma’s, die plaatsvinden in 12 verschillende landen;
• 28 secundaire preventieprogramma’s in 9 verschillende landen;
• 15 tertiaire preventieprogramma’s in 3 verschillende landen;
• 1 programma dat alle drie preventieniveaus beslaat;
• 11 programma’s die het beste kunnen worden omschreven als internationaal, en die in meerdere landen worden uitgevoerd.

Belangrijkste bevindingen

Er zijn veelbelovende voorbeelden van preventieve samenwerking met jongens en mannen in alle vijf werelddelen. Tegelijkertijd zijn er veel landen en werelddelen waar preventief werk met mannen en jongens afwezig is, of nog in een vroeg stadium verkeert.

De programma’s bouwen voort op een zeer uiteenlopende mix van theorieën. Er zijn een paar gemene delers, zoals het gebruik van het Good Lives -model bij het werken met volwassen zedendelinquenten, en het gebruik van cognitieve gedragstherapie (CGT) bij het behandelen van plegers en slachtoffers.

Er zijn veel positieve voorbeelden van samenwerking, waarbij het werk in het ene land is begonnen en in een ander land of een andere regio is aangepast en uitgebreid. Hoewel er veel bereidheid is om evidence based programma’s te ontwikkelen en te implementeren, is er voor veel programma’s onvoldoende capaciteit of zijn er onvoldoende middelen beschikbaar om de impact over een langere periode te evalueren.

Discussie

In het onderzoek komt ook een aantal belangrijke obstakels aan het licht. Een daarvan is de afwezigheid van relevante wetgeving en beleid in veel landen, waardoor bescherming van kinderen en meisjes bemoeilijkt wordt. De criminalisering van jonge jongens die seksueel grensoverschrijdend gedrag vertonen, werkt contraproductief. Preventie krijgt te weinig aandacht. Vaak is er te weinig geld voor het trainen van professionals en de evaluatie van de programma’s.

Een laatste probleem is het feit dat seksueel misbruik van kinderen als gevoelig onderwerp geen aantrekkelijk thema is voor potentiële fondsen, waardoor de beschikbare financiële middelen voor hulpprogramma’s vaak beperkt zijn.

Een aantal essentiële boodschappen

• Het is mogelijk seksueel misbruik van kinderen te voorkomen: seksueel misbruik is niet onvermijdelijk.
• Preventie van seksueel misbruik kan op elke leeftijd plaatsvinden, maar: hoe eerder hoe beter.
• Het is belangrijk om bij preventie van seksueel misbruik altijd een genderperspectief te hanteren.
• In sommige culturen zijn vaders teveel uitgesloten van de opvoeding. Ze zouden aangemoedigd moeten worden om hun rol als opvoeder weer op te pakken. Mannen en jongens moeten niet gezien worden als deel van het probleem, maar als deel van de oplossing.
• Er moeten altijd meerdere preventiestrategieën gevolgd worden: primaire (gericht op iedereen), secundaire (gericht op risicogroepen) en tertiaire preventie (om herhaling te voorkomen). Elke preventiestrategie moet ook aparte hulpprogramma’s hebben voor (jonge) kinderen met risicogedrag voor seksueel misbruik.
• Het effect is groter wanneer er een verband wordt gelegd met andere sociale programma’s.
• Voor beleidsmakers is het maatschappelijk gezien meer geaccepteerd om programma’s te ontwikkelen voor slachtoffers van seksueel misbruik dan voor plegers. Daardoor krijgt straffen vaak meer aandacht dan preventie. Wanneer iemand een misstap begaat, is het zaak om niet de persoon van een etiket te voorzien, maar het gedrag.

Aan de slag

Wie preventieprogramma’s wil ontwikkelen voor mannen en jongens, doet er goed aan om op de volgende zaken te letten:

1. Benader het programma als een volksgezondheidskwestie, met primaire, secundaire en tertiaire preventieniveaus.

2. Leg de nadruk op investeringen in vroegtijdige/primaire preventie.

3. Ga te werk op vier niveaus: houd rekening met factoren in de maatschappij, de gemeenschap, (familie-)relaties en individuen die het risico verhogen of verlagen.

4. Hanteer een ontwikkelingsgerichte aanpak.

5. Gebruik een goed theoretisch begrip van gedragsverandering als richtsnoer.

6. Ga genderspecifiek te werk en neem aandacht voor jongens en mannen expliciet op in de doelstelling.

7. Maak de werkwijze geschikt voor verschillende politieke, sociale en culturele contexten.

8. Gebruik het conceptual framework van Smallbone (preventieschema) om te kijken of alle vormen van preventie vertegenwoordigd zijn.

Download factsheet/rapport

Het rapport werd gemaakt door The International Society for the Prevention of Child Abuse and Neglect (IPSCAN). Deze organisatie richtte in 2011 de Denver Thinking Space op, waarbij internationale deskundigen elke twee jaar rondom een specifiek thema hun kennis en ervaringen delen ten aanzien van de bescherming van kinderen tegen geweld.

Zie www.ispcan.org .

HET ONDERZOEK

Het rapport Working with men and boys van ISPCAN (International Society for the Prevention of Child Abuse and Neglect) zoomt voor het eerst in op de rol van jongens en mannen bij het voorkomen van seksueel misbruik van kinderen. Tot nu toe richtte preventie van seksueel misbruik van kinderen zich vooral op de (potentiële) slachtoffers: kinderen, meisjes, vrouwen en mondjesmaat jongens. In dit rapport zijn hulpprogramma’s voor plegers vaak mannen en voor mannelijke slachtoffers geïnventariseerd en beschreven. Wat zijn effectieve programma’s en wat zijn de obstakels?