Augeo magazine - Over veilig opgroeien

VRAAG AAN ANNEKE VINKE

Jeanine (47) en haar man Bart zijn aspirant-pleegouders en staan open voor een langdurige pleegzorgplaatsing. Drie maanden geleden hebben ze het voorbereidingstraject afgesloten, maar ze willen meer weten over trauma’s bij kinderen.

Vraag van Jeanine

Kinderen die niet bij hun ouders kunnen opgroeien, hebben veel moeilijke dingen meegemaakt in hun jonge leven. Ook de uithuisplaatsing zelf is vaak traumatisch. Hoe kan ik trauma's bij pleegkinderen herkennen en wat kan ik eraan doen?

Antwoord van Anneke

Het begint bij goede dossierinformatie en informatie van de pleegzorgwerker en plaatser. Soms zijn er eenmalige nare ervaringen geweest, zoals een ongeluk, ziekte of overlijden. Soms heeft het kind geen veilige basis gekend en heeft het basisvertrouwen zich niet kunnen ontwikkelen. Dan kan er sprake zijn van een ontwikkelingstrauma. Beide soorten trauma komen voor, soms ook tegelijkertijd. Ze zorgen ervoor dat je pleegkind zijn reactie niet onder controle heeft. Niet omdat het kind dat niet wil, maar simpelweg omdat het dat nog niet kan.

Bij een trauma is het brein als het ware geherprogrammeerd en in de overlevingsstand geraakt: de reactie op het trauma heeft voor overleving gezorgd toen er niemand anders was voor het kind. Als de gebeurtenis voorbij is en het kind heeft overleefd, dan heeft het brein een seintje gekregen dat de gebruikte reactie werkte. Gevolg is dat de reactie onthouden wordt en zich opnieuw zal voordoen als het kind iets tegenkomt dat (onbewust) met het trauma is verbonden. Daarbij gaat het vooral om zintuiglijke ervaringen: een geluid, plaatje, geur of beeld. Als het trauma lang heeft geduurd, kan een reactie een patroon worden. Denk bijvoorbeeld aan hyperalert zijn, motorisch onrustig zijn, niet goed kunnen voelen of geen emotionele nabijheid aankunnen. Deze patronen zijn moeilijker herkenbaar dan ‘losse reacties’. Een kind met een trauma heeft ook vaak slaapproblemen, nachtmerries, concentratieproblemen of onverklaarde lichamelijke klachten.

Wat kun je eraan doen?

Bij een trauma en zeker een ontwikkelingstrauma is therapie belangrijk. Beproefde en onderzochte methoden zijn Eye Movement Desensitization Reprocessing (EMDR) en Cognitieve Gedragstherapie. In het buitenland en op kleine schaal ook in Nederland zijn ook goede ervaringen met Dyadic Developmental Psychotherapie (DDP) en sensorimotorpsychotherapie (SP).* Soms is een ondersteunende training van het brein nodig via neurofeedback**, bijvoorbeeld bij hyperalerte kinderen.

Het vraagt geduld en incasseringsvermogen van pleegouders om trauma’s om te buigen. Je pleegkind heeft zijn reactie niet onder controle en kan er niets aan doen. Dat betekent dat de reactie nooit tegen jou als pleegouder gericht is. Je pleegkind kan gewoonweg niet anders reageren dan het doet. Zelfs al heeft het kind je pijn gedaan, het ging even niet anders. Dat kan benoemd worden, maar nooit in de oordelende zin. Jouw reactie is onderdeel van het langzaamaan uitdoven van de traumareactie.

Dit is niet eenvoudig en vraagt veel tijd en geduld. Actie en reactie kunnen razendsnel gaan. Het werkt om te vertragen en verkleinen. Je begint met het accepteren van wat er gebeurt door de situatie stil te leggen. Niet ingaan op de inhoud, het scheldwoord, de klap, de kapotte vaas, maar op wat er in het hier en nu bij het kind gebeurt. Accepteer en wees vervolgens samen nieuwsgierig. Zoek naar woorden, rustig met stiltes. Help het kind de woorden te vinden. Maak het kind bewust en draag wat gevonden wordt - mooi of lelijk - samen met het kind. Tegelijkertijd vraag je: Wat gebeurt er nou? Zie ik het goed dat je kwaad wordt / in paniek raakt /weg wilt lopen/ er niet meer bij bent? Gebruik je stem, intonatie, sterkte en neem het kind mee naar een trager tempo, waarin je samen je verwondering kan delen over wat er gebeurde.

Als het kind zegt dat het anders is, dan verontschuldig je je dat je het niet goed zag. Je wilt het namelijk graag goed zien, helpen en begrijpen. Immers: het is niet gewoon voor jou, het is een reactie die jij niet kent. Probeer je samen met het kind te verwonderen. Probeer ook samen iets te doen wat verbindt, waar je plezier uit haalt en wat bouwt aan jullie relatie. Daarin leert het kind dat het mis kan gaan, maar dat er ook gerepareerd kan worden.

Deze aanpak laat zich samenvatten in het consequent hanteren van vier principes: SANE (Speels, Accepterend, Nieuwsgierig en Empathisch)***. Als opvoeder draag je door jouw reactie wezenlijk bij aan het maken van nieuwe verbindingen in het brein van je pleegkind, zodat op den duur de traumareactie niet meer nodig is. Zoals een van mijn wijze opleiders ooit zei: ‘It takes an experience to antidote an experience’. Alleen door het kind te laten ervaren hoe het anders kan, zal het de traumareactie niet meer nodig hebben.

Noten:

* emdrkindenjeugd.nl ; vcgt.nl ; ddpnetwork.org ; sensorimotor.org ; traumacenter.org

**Neurofeedback is training waarbij je leert om controle te krijgen over je hersengolven. Door het trauma zijn die ontregeld. Je zit voor een computer en stuurt de computer via een plakkertje op je hoofd, dat de golven meet, aan. Hoe dat in zijn werk gaat, kan je hier  of hier  lezen of bekijken op youtube .

*** Hughes, D. & Baylin, J. (2014). Opvoeden doe je met je brein. Amsterdam: Hogrefe